دختران غزیر؛ فرش یتیمان ارمنی
سایت اطلاع رسانی فرش ایران – کارپتور
سرویس اخبار خارجی کارپتور
|
مقدمه کارپتور پیش از مطالعه مطلبی که در معرفی قالی یتیمان ارمنی ارایه شده خالی از لطف نیست که نگاهی کلی به سازمان اداره کننده یتیم خانه ای که میزبان دختران بازمانده از کشتار ارامنه بوده است بیاندازیم و با نحوه کار، برنامه ها و گستره فعالیت هایش آشنا شویم. «بنیاد امداد خاور نزدیک(Near East Relief Foundation) » و نهاد وابسته به آن یعنی «صنایع امداد خاور نزدیک(Near East Relief Industries)» از جمله مهم‌ترین نهادهای خیریه و بشردوستانه قرن بیستم هستند که نقش چشمگیری در نجات، اسکان، آموزش و اشتغال بازماندگان فجایع انسانی – به‌ویژه نسل‌کشی ارامنه – داشتند. در ادامه، برای آشنایی بیشتر به معرفی این نهادها و نقش آن‌ها در حوزه نساجی و قالیبافی می پردازیم: ۱(Near East Relief Foundation) بنیاد امداد خاور نزدیک . ▪️ زمان تأسیس: ▪️ اهداف: ▪️ روندها و شیوه‌های کار: ▪️ دستاوردها: ▪️ گستره فعالیت: ۲ .صنایع امداد خاور نزدیک (Near East Relief Industries) ▪️ تعریف: ▪️ اهداف: ▪️ فعالیت‌ها در حوزه نساجی و قالیبافی: ◾️ سوریه (حلب و دمشق): ◾️ فلسطین (بیت‌المقدس و حیفا): ◾️ ارمنستان و قفقاز: ◾️ یونان (سالونیکی، آتن): ▪️ دستاوردهای هنری و فرهنگی:
درباره سبک قالیبافی در غزیر (Ghazir) بیش از هزار و چهارصد دختر یتیم ارمنی که از اورفا در ترکیه به روستای کوهستانی غزیردر لبنان منتقل شده بودند، با کمک هووهانس تاسچیان، از استادان ارمنی فرش‌بافی، فنون بافندگی، رنگ‌رزی و نقش‌زنی را آموختند. سه هزار تخته فرش توسط دختران یتیم ارمنی بافته شد و به آمریکایی‌هایی که با اعانه‌های خود، هزینه نگهداری این کودکان را پرداخت می‌کردند، هدیه شد. یکی از آن فرش‌ها به نام فرش یتیمان ارمنی در کاخ سفید پهن شد. ۱. کارخانه قالیبافی غزیر: زمینه و تولیدات کارگاه بافندگی در فرزندان یتیم ارمنی در غزیر (لبنان) از سال ۱۹۲۳ تا حدود ۱۹۲۹/۳۰ فعالیت داشته است؛ در این دوره بیش از ۳٬۲۰۰ قالی تولید و حدود ۱٬۴۰۰ دختر یتیم آموزش دیده‌اند ۲. سبک و ویژگی‌های طرح قالی‌های غزیر قالی معروف غزیر (Ghazir Orphan Rug) با ابعاد حدود ۳٫۵ × ۵٫۶ متر (۱۱٫۷ در ۱۸٫۵ فوت) شامل بیش از ۴٫۴ میلیون گره است و با نمادهایی مانند شیر، تک‌شاخ، عقاب، پرندگان گلدار و مدالیون مرکزی تزئین شد که شباهت‌هایی به طرحهای مذهبی و روایتی دارند – از جمله روایت آدم و حوا و باغ عدن ▪ تأثیر طرحهای ایرانی گزارش رسمی دفتر دریافت قالی در موزه نسل‌کشی ارمنی بیان می‌کند که طرح قالی غزیر «در ترکیب گلدار دارای تأثیر از رویکرد تزئینی مدرسه اصفهان است . در قسمت نوع فرش مشخصا به نام اصفهان اشاره شده البته در تصویر پشت قالی دیگری به اندازه حدودا دو زرعی، که توسط همین دختران بافته شده نیز مجددا به نام اصفهان بر روی برچسب و در قسمت نوع نقشه بر می خوریم
۳. نقش هنرمندان ایرانی یا طراحان مؤثر هیچ منبع مستقیم نشان نمی‌دهد که هنرمندان ایرانی مستقیماً در این کارگاه حضور داشتند. اما طراحی قالی‌ها عمیقاً بر پایه سنت‌های ایرانی استوار است و احتمالاً نقوش و طرح‌ها توسط استادان معاصر با دانش ایرانی یا تاثیر پذیرفته از بازار صادراتی انتخاب یا بازآفرینی شده‌اند. 4. چرا طراحی ایرانی در غزیر بود؟ با توجه به شهرت جهانی فرش ایرانی در دهه ۱۹۲۰، طراحان Near East Relief احتمالاً خواستند با الهام از این سبک، محصولی قابل‌فروش میان غربی‌ها و خیرین آمریکایی تولید کنند. نتیجه‌گیری: قالی‌های تولیدشده در غزیر با وجود بافندگان ارمنی، با طرح‌هایی تحت تاثیر طرحهای ایرانی، بویژه از مدرسه اصفهان طراحی شده‌اند. |
قالی دختران غزیر یا فرش یتیمان ارمنی
یکی از ماندگارترین میراث‌هایی که از "صنایع امداد خاور نزدیک (Near East Relief Industries) " به جا مانده، فرش یتیمان ارمنی است که با نام «فرش یتیمان غزیر» نیز شناخته می‌شود. همچون بسیاری از دیگر یتیم‌خانه‌ها، در غزیر نیز بر آموزش مهارت‌محور برای دختران جوانی که در آن زندگی می‌کردند، تأکید می‌شد. امدادگرانی که از این کودکان بی‌سرپرست مراقبت می‌کردند، در این روند نه تنها فرصتی برای آموزش مهارت‌های اساسی زندگی می‌دیدند، بلکه آن را راهی برای پیوند دادن دختران با هنرها و سنت‌های فرهنگی مهم نیز می‌دانستند.
یتیم‌خانه‌ی غزیر به دلیل هنر و مهارت چشمگیر دختران جوانی که در آن زندگی می‌کردند، شهرتی خاص در تولید منسوجات زیبا پیدا کرده بود.
دختران غزیر، تاریخ نامشخص
غزیر که در دهه ۱۹۲۰ میزبان صدها یتیم بود، از جهات بسیاری مشابه سایر یتیم‌خانه‌های نزدیک شرق عمل می‌کرد. سلامت، آموزش و رفاه عمومی از اولویت‌های اصلی بود تا کودکان پس از پشت سر گذاشتن دوران سخت پناهجویی، بتوانند احساس زندگی عادی را تجربه کنند. برای بسیاری از این یتیمان، زندگی روزمره شامل گذراندن کلاس‌هایی مبتنی بر حرفه‌آموزی بود تا آنان را برای زندگی پس از ترک یتیمخانه آماده سازد.
در غزیر، به‌واسطه پیشینه‌ی درخشان صنعت ابریشم دوران عثمانی که زمانی در این منطقه رونق داشت، تمرکز آموزشی بر هنرهای نساجی – به‌ویژه قالیبافی – قرار داشت.
فضای داخلی یتیم‌خانه‌ی غزیر، حدود سال ۱۹۲۳
پیش از فروپاشی امپراتوری عثمانی، شهر غزیر – که امروز بخشی از کشور لبنان است – مرکز مهمی برای صنعت ابریشم بود. در اینجا پرورش کرم ابریشم (نوغان‌داری) و هنرهای نساجی پیشرفته برای قرن‌ها رواج داشت. اما همچون بسیاری از دیگر شهرهای امپراتوری پیشین عثمانی، سقوط این امپراتوری و پیامدهای جنگ جهانی اول، ضربه سنگینی به این صنعت وارد کرد.
باقی‌مانده‌های این صنعت سنتی، بستر مناسبی را برای یتیمخانه غزیر فراهم کرد تا با بهره‌گیری از زیرساخت‌ها و کارکنان آگاه، مهارت‌های نساجی سنتی را به کودکان بیاموزد. و نتیجه‌ی این آموزش‌ها، آثاری خیره‌کننده بود.
دختران یتیم همراه با دو فرش. فرش سمت چپ برای رئیس‌جمهور کالوین کولیج، حدود سال ۱۹۲۵
از سال ۱۹۲۴، دختران یتیم در غزیر آغاز به بافت فرشی کردند که اکنون با عنوان فرش یتیمان ارمنی شناخته می‌شود. به‌صورت محافظه‌کارانه تخمین زده می‌شود که حدود ۴۰۰ کودک در طی بیش از هجده ماه در بافت این فرش مشارکت داشتند. این فرش، نمادی از قدردانی نسبت به سازمان Near East Relief و به‌طور کلی ایالات متحده برای تلاش‌هایشان در پاسخ به نسل‌کشی ارامنه بود.
پشت این فرش نوشته‌ای دوخته شده با این مضمون به چشم می‌خورد: «سپاس بر پایه‌ی قاعده‌ی زرین، تقدیم به کولیج»؛ اشاره به کمپین‌های موفق و پیشروانه‌ی «یک‌شنبه قاعده زرین» که در اوایل دهه ۱۹۲۰ برای جمع‌آوری کمک‌های مالی از سوی Near East Relief اجرا می‌شد.
جزئیاتی از کتیبه‌ی دوخته‌شده به رئیس‌جمهور کالوین کولیج. در سطر اول این برچسب نام اصفهان در قسمت سبک بافت درج شده است.
فرش در تاریخ ۴ دسامبر ۱۹۲۵ توسط چند تن از یتیمان و جان اچ. فینلی، عضو هیئت مدیره‌ی Near East Relief، به رئیس‌جمهور کالوین کولیج تقدیم شد.
جان اچ. فینلی (John H. Finley) در حال تقدیم فرش یتیمان ارمنی به رئیس‌جمهور کالوین کولیج، حدود سال ۱۹۲۵
«این فرش زیبایی که به دست کودکانی در لبنان بافته شده، دریافت شد. این هدیه، نماد سپاس آنان است بابت آنچه برای کشورشان انجام داده‌ایم. من آن را به‌عنوان نشانه‌ای از حسن نیت ایشان به مردم ایالات متحده که در امدادرسانی مشارکت داشته‌اند، می‌پذیرم. لطفاً سپاس من و میلیون‌ها شهروند آمریکایی را که این کار عاشقانه به احترام بخشندگی‌شان انجام شده، به این کودکان برسانید. این فرش در کاخ سفید جایگاهی شایسته دارد و روزانه به‌عنوان نماد حسن نیت در جهان دیده خواهد شد.»رئیس‌جمهور کالوین کولیج
طرح فرش با بهره‌گیری از نمادهای مذهبی، که از قرن چهارم میلادی در بسیاری از طراحی‌های سنتی رایج بوده‌اند، اجرا شده است. روایت‌هایی از آدم و حوا و باغ عدن در کنار تصاویری از شیرها، گل‌های پیچیده و پرندگان تزئینی به‌چشم می‌خورد. در میانه‌ی فرش، مدالیونی چشم‌نواز دیده می‌شود که نشانگر مهارت استثنایی صدها دختری است که در بافت آن نقش داشته‌اند.
پس از پایان دوره ریاست‌جمهوری، کولیج این فرش را همراه خود برد و در خانه‌اش نگهداری می‌کرد. پس از درگذشت او، همسرش گریس گودهیو (Grace Goodhue) تا زمان مرگ در سال ۱۹۵۷ فرش را نزد خود داشت. در سال ۱۹۸۲، خانواده کولیج فرش را به کاخ سفید بازگرداندند و در مخزن ویژه‌ای نگهداری شد.
از آن زمان تاکنون، فرش گاه‌گاه به نمایش گذاشته شده است. آخرین بار در سال ۲۰۱۴، در نمایشگاهی با عنوان «سپاس از ایالات متحده: سه هدیه به رؤسای جمهور در قدردانی از سخاوت آمریکا در خارج» در کاخ سفید به نمایش درآمد. این نمایشگاه همچنین شامل هدایایی به رئیس‌جمهور هربرت هوور و باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت نیز بود.
در حالی که نام و داستان دختران غزیر بیش از بسیاری از یتیم‌خانه‌های دیگر شناخته شده، اما صدها روایت مشابه دیگر نیز وجود دارد. تأثیر تلاش‌های امدادی نه‌تنها بر زندگی افراد، بلکه بر احیای صنایع نیز چشمگیر بوده است.
بی‌شک صنعت نساجی در سرزمین‌های امپراتوری عثمانی پیشین می‌توانست پس از جنگ جهانی اول دوباره بهبود یابد؛ اما اقدامات سازمان Near East Relief و نهادهای مشابه باعث شد تا دختران و پسران جوان مهارت‌های حیاتی برای کار و پیشرفت در این حوزه‌ها را بیاموزند.
این امدادگران با آموزش این هنرها، پیوند با سنت‌های نساجی دیرینه‌ای را که در جریان نسل‌کشی ارامنه در معرض تهدید قرار گرفته بود، مستحکم ساختند. تداوم این هنرها در ارمنستان و سراسر جهان مدیون زن‌ها و مردانی است که از آن فاجعه جان سالم به‌در بردند.
برای آشنایی با فعالیت‌های امروزی این نهاد به نشانی زیر مراجعه کنید: www.neareast.org
بنیاد خاور نزدیک (The Near East Foundation-NEF) یک سازمان غیرانتفاعی توسعه بین‌المللی مستقر در ایالات متحده است که نزدیک به ۱۰۰ سال در خاورمیانه و آفریقا در زمینه تغییرات اجتماعی و اقتصادی نوآورانه فعالیت دارد. این نهاد که در سال ۱۹۱۵ تأسیس شده، از طریق برنامه‌های آموزشی، حکمرانی، و توسعه اقتصادی، به ایجاد جوامعی پایدارتر، توانمندتر و فراگیرتر کمک می‌کند. تمام کارکنان میدانی NEF از کشورهای محل فعالیت آن هستند و با همکاری سازمان‌های محلی، راه‌حل‌های بومی را اجرا کرده و شهروندان را از طریق «دانش، صدا و کارآفرینی» توانمند می‌سازند.
درباره غزیر:
غزیر یک منطقه مسکونی در شهرستان کسروان استان جبل در لبنان است. این شهر ۵٫۴۲ کیلومتر مربع مساحت دارد ۳۸۰ متر بالاتر از سطح دریا واقع شده‌است.
دیدگاه ها