نوغانداران تربت حیدریه و کرم‌هایی که نمی‌تنند

سایت اطلاع رسانی فرش ایران- کارپتور

تولیدکنندگان قطب تولید ابریشم ایران با ابراز گلایه از آنچه کیفیت پایین تخم‌های نوغان توزیعی امسال عنوان شد، مدعی شدند که کرم‌های ابریشم تولیدی امسال، با وجود تغذیه مناسب از برگ درخت توت به مرحله پیله نمی‌رسند، که این ناشی از کیفیت پایین تخم نوغان است.

این تولیدکنندگان با بیان اینکه از این ناحیه متحمل خسارات زیادی شده اند، خواستار توجه بیشتر دستگاههای ذیربط به مشکلات خود و جبران این زیان ها شدند.

سال‌های قبل کرم های ابریشم هشت تا ۱۰ روز بعد از تولد، پیله می‌بستند اما امسال با وجود سپری شدن زمانی بیش از این، هنوز این مرحله را شاهد نبوده ایم.

یک نوغاندار در روستای ازغند شهرستان مه ولات، گفت: سال‌های قبل کرم های ابریشم هشت تا ۱۰ روز بعد از تولد، پیله می‌بستند اما امسال با وجود سپری شدن زمانی بیش از این، هنوز این مرحله را شاهد نبوده ایم.

مرتضی اسدی افزود: حتی کارشناسان نوغان‌داری نیز بعد از بررسی موضوع از دلیل این نارسایی اظهار بی اطلاعی کردند و برای خود ما نیز که این شغل میراث اجدادی مان است، این وضعیت جای شگفتی دارد.

وی گفت: برخی کارشناسان احتمال می دهند دلیل این نارسایی خارج شدن دمای محل رشد کرم‌های ابریشم از شرایط مطلوب باشد، اما از آنجا که تمام تولید کنندگان روستای ازغند با این مشکل مواجهند؛ باید به دنبال دلیل یا دلایل دیگری بود.

کرم‌هایی که نمی‌تنند

محمد حلاج‌ ازغندی، یک نوغاندار دیگر به ایرنا گفت: با گذشت ۱۵ روز، هنوز کرم های ابریشم تولیدی به مرحله پیله نرسیده‌اند حال آنکه سال گذشته در روز هشتم شاهد این مرحله از دگردیسی بودیم.

یک عضو شورای روستای ازغند، که خود از نوغان‌داران نمونه کشوری است، گفت: در روستای ازغند ۴۰۰ خانوار سکونت دارند که دست کم نیمی از آنها به صورت خانوادگی در رشته نوغان‌داری فعالیت و تجربه دارند.

حسن رمضانی افزود: تخم نوغان چینی با وجود کیفیت پایین از نمونه ایرانی مرغوب تر است اما امسال بر خلاف ادوار گذشته تخم داخلی بین نوغانداران توزیع شد.

وی اضافه کرد: هر جعبه تخم نوغان توزیعی پس از تبدیل شدن به کرم ابریشم، به طور متوسط از برگ ۵۰ درخت توت تغذیه می کند که با در نظر گرفتن هزینه ۴۰۰ هزار تومانی هر درخت رقم بالایی است.

تخم نوغان چینی با وجود کیفیت پایین از نمونه ایرانی مرغوب تر است اما امسال بر خلاف ادوار گذشته تخم داخلی بین نوغانداران توزیع شد.

وی گفت: تخم های نوغان داخلی حوالی ۲۴ فروردین ماه گذشته تبدیل به کرم ابریشم شدند که در آن زمان به دلیل سردی هوا هنوز برگ‌های توت به مرحله رشد کامل و مغذی بودن نرسیده بود.

رمضانی افزود: تولد زودهنگام کرم و مغذی نبودن برگ‌های ضعیف توت، می تواند به تغذیه مناسب کرم ابریشم لطمه بزند از دیگر سو شرکت بیمه کشاورزی تنها معادل ۲ برابر قیمت جعبه تخم نوغان به بهره بردار خسارت می پردازد، که این رقم ناکافی است.

این فعال عرصه نوغانداری، قیمت هر جعبه تخم نوغان را بین ۱۵ تا ۳۰ هزار تومان و حداکثر پرداختی خسارت بیمه را ۲ برابر این میزان اعلام و اظهار کرد: تشدید خشکسالی باعث افزایش هزینه‌های نوغانداران شده است.

وی گفت: در شرایط کنونی برای به ثمر رسیدن هر جعبه تخم نوغان دست کم ۶ میلیون تومان هزینه لازم است و انتظار می رفت بین ۱۲ تا ۱۵ میلیون تومان فروخته شود که به نظر نمی رسد دست یافتنی باشد.

واردات تخم بی‌کیفیت نوغان خارجی

مدیرعامل شرکت تعاونی ابریشم‌ کشان بخش بایگ تربت‌حیدریه نیز گفت: شهر بایگ با داشتن هزار و ۲۰۰ کارگاه خانگی ابریشم‌کشی، به عنوان بزرگترین مجموعه تولیدی کشور، بیش از ۷۵ درصد نخ ابریشم ایران را عرضه می‌کند، اما به سبب مشکلات مختلف اکنون تنها ۳۵۰ کارگاه در این منطقه فعال هستند.

شهر بایگ با داشتن هزار و ۲۰۰ کارگاه خانگی ابریشم‌کشی، به عنوان بزرگترین مجموعه تولیدی کشور، بیش از ۷۵ درصد نخ ابریشم ایران را عرضه می‌کند.

علیرضا وثوقی‌نژاد افزود: یکی از مشکلات عمده تولید کنندگان، واردات تخم بی‌کیفیت نوغان است که دانش فنی این گونه ها مربوط به ۲۰ تا ۲۵ سال پیش در کشور چین است و امروزه کاربرد چندانی ندارد.

وی با بیان این‌که شرکت ابریشم کشی بایگ نیز جزو واردکنندگان نوغان است، گفت: هنگامی که سازمان نوغانداری کشور بر اساس آگهی مناقصه به ما تکلیف می‌کند و ما باید بر اساس قیمت هر جعبه ۹ دلار نوغان وارد کنیم، چطور می‌توان انتظار داشت محصول با کیفیتی وارد شود؟

به گفته وثوقی‌نژاد قیمت گونه های مرغوب نوغان بین ۱۳ تا ۱۴ دلار است که از هر جعبه آن ۴۰ تا ۴۵ کیلوگرم پیله‌ تر باکیفیت تولید خواهد شد. وی تصریح کرد: به نظر ما اگر شرایط برای تغذیه و رشد تخم نوغان ایرانی فراهم شود، نمونه داخلی به مراتب بهتر از تولیدات چینی عمل خواهد کرد.

بازه پیله‌تنی کرم ایرانی طولانی‌تر است

مدیر مرکز توسعه نوغانداری خراسان رضوی مستقر در تربت حیدریه گفت: از ابتدای فروردین امسال تاکنون ۱۸ هزار و ۴۰۰ جعبه تخم نوغان به بهره برداران منطقه فروخته شده است و روند توزیع تا پایان اردیبهشت ماه ادامه خواهد داشت.

عظیم نصیری افزود: علاوه بر کارشناسان اعزامی، شخصا از واحدهای تولیدی شهرهای کاشمر و مه‌ولات سرکشی داشتم و در جریان بازدیدها مشکل خاصی در خصوص تخم‌های نوغان ایرانی مشاهده نشد.

ساختار تخم ایرانی این گونه است که با ۱۲ روز زمان؛ دوره لارو شدن طولانی‌تری از دوره هشت روزه نمونه چینی دارد که البته این موضوع امسال به خریداران نیز اطلاع رسانی شده بود.

وی دیر رسیدن تخم به پیله را جزو ذات و طبیعت نمونه ایرانی دانست و افزود: برای روشن شدن دلیل مشکل پیش آمده برای برخی نوغانداران، چند نمونه از کرم های ابریشم تولیدی امسال از شهرهای تربت حیدریه، کاشمر، مه‌ولات و درگز را برای اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی ارسال کردیم ولی هنوز نتیجه آزمایش و معاینات مشخص نشده است. 
 

وجود بیماری منتفی است

خبرنگار ایرنا در این باره نظر کارشناس بررسی و مراقبت بیماری‌های کرم ابریشم اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی را جویا شد که وی گفت: نتایج اولیه آزمایش‌ها نشان می‌دهد وجود هر گونه بیماری در تخم‌ها منتفی است.

دکتر محمدرضا شریعتی افزود: توزیع زودهنگام تخم نوغان ایرانی قبل از نمونه‌های چینی و از دیگر سو شرایط جوی کشور، کاهش بارندگی، استمرار خشکسالی و مغذی نبودن برگ های توت همگی دست به دست هم داده تا کرم های ابریشم تغذیه مناسبی نداشته باشند.

مسوول نمایندگی صندوق بیمه کشاورزی منطقه تربت‌حیدریه نیز به خبرنگار ایرنا گفت: بر اساس تعرفه‌ دولتی امسال بابت بیمه هر جعبه تخم نوغان از نوغان‌داران هشت هزار تومان دریافت شد ولی تولید کنندگان استقبال چندانی از بیمه محصول خود نکردند.

مجید خزاعی افزود: نرخ اصلی حق بیمه هر جعبه تخم نوغان ۲۶ هزار و ۶۰۰ تومان است و دولت بابت هر جعبه ۱۸ و ۶۰۰ تومان یارانه می‌پردازد و در مقابل به پرداخت خسارت یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومانی متعهد می شود.

اداره نوغانداری خراسان رضوی مستقر در تربت حیدریه، مدیریت توزیع تخم نوغان را در استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی بر عهده دارد.

نوغانداری با پیشینه‌ تاریخی، شغل موقت و درآمد مقطعی روستاییان در ۲۰ استان ایران محسوب می‌شود و حدود ۴۵ روز کافی است تا تخم‌های کوچک و سیاه رنگ نوغان ثمر داده و به پیله‌ ابریشم بدل شود بر این اساس فعالیت اقتصادی جانبی در کنار کشاورزی و باغداری فصل بهار است.

پرورش کرم ابریشم و فراوری و تبدیل آن به نخ و پارچه یا فرش شامل مجموعه‌ای از شیوه‌های دانش سنتی، مهارت‌ها و صنایع‌دستی مربوط به کاشت و پرورش درختان توت، پرورش کرم ابریشم و تولید نخ‌های ابریشم برای بافندگی و صنایع مرتبط دیگر است.

تربت حیدریه در کنار استان‌های گیلان و مازندران، تولید کننده اصلی کرم ابریشم ایران است اما در حوزه ابریشم به لطف پنجه‌های هنرمندان شهر کوچک "بایگ" قطب اصلی و یکه تاز کشور است.

داشت یا نگهداری درختان توت در وضعیت مطلوب (تامین نور کافی، عناصر غذایی خاک، تهویه، رطوبت) بر حسب شرایط اقلیمی هر منطقه پایه و اساس تولید کمی و کیفی برگ و به تبع آن تولید پیله مرغوب است.

در مرداد سال ۹۷ وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی روستای "بسک" تربت حیدریه را به عنوان تنها روستای ملی صنایع دستی خراسان رضوی در رشته ابریشم‌کشی معرفی و یک سال بعد شهر بایگ تربت‌حیدریه نیز به عنوان نخستین "شهر ملی ابریشم‌کشی" در ایران انتخاب شد.

سال گذشته نیز در هفدهمین نشست کمیته بین‌الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس یونسکو که به میزبانی کشور مراکش برگزار شد، پرورش کرم ابریشم و تولید سنتی ابریشم به‌ عنوان بیست و یکمین عنصر میراث‌فرهنگی ناملموس ایران مشترکا با کشورهای افغانستان، آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان ثبت جهانی شد.

به فاصله کوتاهی پس از این رویداد جهانی، جشن ابریشم با حضور جمعی از مسوولان کشوری و استان خراسان رضوی در شهر بایگ تربت حیدریه برگزار شد.

تربت حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد همچنین دارای مزیت نسبی در دیگر بخش های تولیدی همچون کشاورزی، دامداری و معدن است.