گره‌ هنر و خلاقیت در تار و پود فرش بیجار

فرش بیجار علاوه بر قدمت و الهام گرفتن از طبیعت در طرح و نقشه های آن، مهارت و توانایی هنرمندان در ترکیب نقش و نگارهای آن، امروزه به عنوان یکی از کالاهای هنری ارزشمند به شمار می آید و بسیاری از خانوارهای بیجار در کنار کشاورزی و دامداری به قالی‌بافی نیز می پردازند.

اکنون در بیجار علاوه بر زنان خانه‌دار که در ایام فراغت خود قالی می بافند، کارگاه های بزرگ قالی بافی در این شهر دایر شده و هنر قالی بافی برای برخی افراد به شغل دایمی و محلی برای کسب درآمد تبدیل شده است.

فرش بافی خود شامل زنجیره‌ای  از تولید پشم گوسفندان، ریسندگی، رنگرزی، تهیه نقشه، بافت فرش و آماده سازی نهایی و حتی صادرات آن را به دنبال دارد و این چرخه مهم مشاغل مختلفی را دور هم جمع کرده است.

بیش از هزار نفر در بیجار دارای کارت عضویت فرش بافی هستند

رییس اتحادیه فرش بافان بیجار در گفت وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: تعداد بیمه شدگان قالی بافی که دارای کارت عضویت اتحادیه باشند در این شهرستان یک هزار و ۲۴۰ نفر است که از این تعداد می توان به فرش بافانی و گلیم بافانی هم اشاره کرد که گمنام در حال فعالیت هستند.

اسدالله حاتم زاده با بیان اینکه در بیجار گروس با پیشینه تاریخی فرش آهنین تنها ۲ واحد صنفی رنگرزی دارای پروانه کسب دارد،  افزود: در شهرستان بیجار متقاضی تولید مواد اولیه فرش بافی همچون رشته رنگ رزی، کم است و فقط چهار نفر فعالیت دارند که آن هم به صورت سنتی و طبیعی در این حرفه مشغول هستند.

رییس اتحادیه فرش بافان بیجار یادآور شد: در شهرستان ۱۵ واحد کارگاه متمرکز در این حوزه فعالیت دارند و به صورت غیر متمرکز ۲۸ کارگاه در تولید فرش فعال هستند.

او با اشاره به اینکه تنها مجتمع تولیدی فرش دستبافت در بیجار به علت مشکلات اقتصادی غیر فعال شده است، یادآور شد: ورود فرش ماشینی و کاهش قدرت خرید مردم موجب شده متقاضیان فرش دستباف کم شوند.

بیجار قطب تولید فرش اصیل است

رئیس اداره فرش بیجار اظهار داشت: مردم این شهرستان بیشترین اشتغال به تولید فرش را دارند و سایر مواد اولیه تولید این صنعت دست در این دیار وجود ندارد یا به میزان کافی در دسترس نیست.

داراب خاطری افزود: در کهن دیار گروس طراحی و رنگ رزی نخ و سایر مواد اولیه طرفدار ندارد و بافندگان برای تهیه این موارد نیازمند تولیدات سایر شهرهای استان هستند.

وی یادآور شد: تولید فرش دست بافت نیازمند هزینه بالایی است که همین موضوع باعث شده کیفیت فرش کاهش یابد و به تناسب درآمد حاصل از فروش آن هم صرفه زیادی نداشته باشد.

این مسوول با بیان اینکه بهای کافی به تولید فرش دستبافت از مواد اولیه طبیعی و سنتی در گذشته داده نشده است، تاکید کرد: اکنون سایر شهرهای استان و در تبریز مواد اولیه تولید فرش تهیه می‌شود که کیفیت مناسبی ندارند.

خاطری اضافه کرد: ورود تابلو فرش‌ها و گلیم‌های تزئینی کوچک موجب شده صنعت و بازار برزگ فرش اصیل بیجار توسط سایر شهرها و کشورهای دیگر مصادره شود.

وی افزود: اکنون حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ نفر به صورت سنتی و اصیل فرشبافی را در این دیار زنده نگهداشته و امیدواریم با گسترش کارگاه‌های فرشبافی و ارزش گذاری واقعی آن توسط فروشندگان، به تعداد بافندگان و علاقه مندان این صنعت افزوده شود.

این مسوول با اشاره به اینکه اداره فرش بیجار با بافندگان فرش دستبافت قرارداد خرید تضینی تولید فرش تنظیم کرده است، گفت: بطور متوسط هر بافنده با همیاری اعضای خانواده در طول سال می تواند ۲ تخته فرش تولید کند و این اداره در قالب خرید تضمینی مبلغ مناسبی را به آنها بابت خرید فرش می‌پردازد.

او با تشریح اینکه تولید فرش در جهان یک صنعت مهم به شمار می رود، اظهار داشت: تولید فرش دستباف بیجار این روزها در کشور چین کپی شده و این ضمن ضربه زدن به اصالت فرش بیجار، موجب رکود بازار فروش این محصول در کشور و صادرات آن خواهد شد.

خاطری با اشاره به اینکه در شهر تبریز مردان بسیاری به حرفه فرشبافی اشتغال دارند ولی در بیجار بافندگان فرش زنان سرپرست یا بد سرپرست هستند،  یادآور شد: زنانی که به حرفه فرشبافی اشتغال دارند در کنار آن مجبورند به سایر وظایف خانه‌داری و تربیت فرزندان هم توجه داشته باشند.

این مسوول با بیان اینکه زنان بیجاری به صورت فصلی به فرشبافی اشتغال دارند، اضافه کرد: بافندگان فرش بیجار که در روستاها بیشتر به این هنر اشتغال دارند در فصول سرد سال که کارهای خارج از منزل کم است فرصت هنرنمایی روی دار قالی پیدا می‌کنند.

او گفت: بافندگان فرش بیجار بیشتر از روی نقشه‌های قدیمی و ذهنی کار می‌کنند و نقشه جدید و زیبا به تاجران سایر شهرهای استان عرضه می شود یعنی اینکه اصالت طراحی فرش بیجار نصیب دیگران می‌شود بطوریکه در نمایشگاه‌های فرش که در استان برگزار می‌شود، فرش بوکان با طرح و نقشه بیجار عرضه می‌شود که جای بسی تأمل دارد.

رئیس اداره فرش بیجار تاکید کرد: حمایت دولتی از فرشبافان کمتر شده و بیمه قالی بافان دارای شرایط و ضوابط سخت گیرانه‌ای است که موجب شده ریزش زیادی در حوزه اشتغال فرش داشته باشیم.

وی افزود: فرش‌هایی که توسط بافندگان طرف قرارداد اداره فرش بیجار تولید می‌شوند، دارای شناسنامه ملی با درج کلیه مشخصات شامل نام بافنده، محل بافت، مواد مصرفی و تاریخ تولید است و سپس به شرکت فرش ایران ارسال می‌شود.

بافنده های فرش سفارشی کار می کنند

یکی از تولید کنندگان فرش دست بافت در بیجار می گوید: این روزها با افزایش قیمت فرش در بازار، در هر خانه ایی یک دار قالی وجود دارد که یا به فرش سفارشی مشغول است یا برای تزئینات داخلی منزل و یا هدیه به اقوام در حال فعالیت است.

خانم مینا دریایی ادامه داد: فضای مجازی و خانه نشینی دختران دانش آموز به علت شیوع کرونا در ۲ سال اخیر موجب شده است که همه به تولید گلیمچه های کوچک و تزئینی روی آورند و با نمایش در فضای تلگرام و اینستاگرام، بدون واسطه سفارش می گیرند و می فروشند.

او با اشاره به اینکه بیش از ۵۰ سال در حرفه فرش بافی فعالیت داشته است گفت: بی مهری ها و کارشناسی بی علم و آگاهی برخی از دلالان فرش در بیجار موجب شده است جامعه فرش بافان دیگر به این بازار اعتماد نداشه باشند و هر یک برای خود مشتری یابی دارند.

این تولید کننده گفت: قیمت گذاری ناعادلانه و از روی عدم آگاهی موجب شده میل و علاقه به فرشبافی در بافندگان کم شود، فرش‌ دیگر نمی تواند بدون هدف بافته شود، باید امروز برای آینده فرشبافی،  دستور عملی و برنامه بلند مدت از سوی متولیان امور طراحی و اجرا شود تا رونق به این هنر دست مردمان گروس باز گردد.

وی ادامه داد: طراحی و احیای دوباره نقشه‌های فرش و گلیم با نگاره‌های خاطره انگیزه اصیل گروسی، حمایت از بافندگان و رفع دغدغه ها و نیازهای اقتصادی آنها، بیمه تامین اجتماعی و سختی کار می‌تواند آینده این هنر را امیدی دوباره بخشد، اگر فرش به قیمت واقعی به فروش برود، هم دلگرمی برای بافنده دارد و هم می‌تواند در مخارج زندگی همیاری مطمئن برای خانواده به همراه داشته باشد چون فرشباف، یک هنرمند است که باید برای نمایش هنر و ذوق خود از بهترین مواد اولیه و ابزار ساخت بهره مند باشد.

خانم دریایی می گوید: نخ، دارچوب و نقشه فرش، لازمه و نیاز اولیه هنرنمایی بافنده برای نمایش آنچه که در ذهن دارد است و هر چه کیفیت این مواد و ابزار بالا باشد، می‌تواند در پایان کار او، رخ نمایی کرده و ارزش واقعی خود را به نمایش بگذارد، فرشی که تولید می‌شود باید از بازار فروش و مشتری مناسبی هم برخوردار باشد البته هنر فرشبافی، دارای مشکلات و موانع زیادی است که صبر و تحمل می خواهد و در ادامه عرضه به بازار و کشف قیمت مناسب، نیازمند تجربه است.

او با اشاره به اینکه نخ خام، تهیه رنگ طبیعی، چله کشی، طراحی نقشه، تولید فرش و ساخت چارچوب اساس اولیه یک فرش باف است، هرچه این موارد ارزان قیمت به دست تولید کننده واقعی برسد و دست دلالان عرضه را قطع کنند، می توان رونق بازار فروش را بار دیگر به صورتی دیگر ایجاد کرد.

فرش دستباف یک کالای لوکس تبدیل شده است

یکی از فروشندگان فرش در بیجار گفت: فرش بیجار با توجه به هزینه های تمام شده امروز، به یک کالای لاکچری تبدیل شده است که کمتر خانواده ایی می تواند یک تخته فرش گروس را تهیه کند و در منزل زیر پا اندازد.

محیا ساجدی می گوید: ورود تابلو فرش و فرش های تزئینی رنگارنگ، نقش و نگار قدیمی فرش بیجار و فاصله قیمت این محصولات موجب شده است که خرید فرش اصیل صرفه اقتصادی نداشته باشد و با افزایش خانه های لوکس و آپارتمانی، جایی برای فرش نمی ماند.

وی با اشاره به خواص درمانی پشم گوسفند که در نخ فرش های دستی وجود دارد، توضیح داد: در گذشته که فرش و گلیم دست بافت توسط مادارن در خانه تولید می شد، مصرف خانگی داشت با ارتباطی که با پا و بدن انسان داشت، بسیاری از بیماری های امروزی کمردرد، واریس و دردهای زانو وجود نداشت.

ساجدی ادامه داد: از ۲ مغازه ایی که برای عرضه فرش دستباف داشتم، یکی از اجازه و یکی را هم اگر تا پایان سال فروش مناسبی نداشته باشد، جمع و خانه نشین خواهم شد.

او می گوید: مشتری برای فرش نیست، همه به دنبال تابلو فرش های ارزان قیمت و زیبا هستند صرفا برای هدیه دادن، چند وقتی هم است که گلیم های کوچک مد شده است و بسیاری از نوجوانان و جوانان در خانه در ایام تعطیلی مدارس به علت شیوع کرونا، به تولید آن روی آورده اند.

این فروشنده گفت: بازارهای جهانی باید بر روی صادرات فرش باز شود و بتوانیم بصورت مستقیم با تاجران فرش خارج کشور مبادلات داشته باشیم تا هم از نظر ارز آوری در کشور نقشی داشته باشیم و هم با قیمت مناسب فرش باف تشویق شود.

موزه فرش بیجار محلی برای عرضه فرش آهنین بیجار است

رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بیجار اظهار داشت: با احداث و بهره برداری از موزه فرش می‌توان اصالت و تاریخچه فرش بیجار را در کشور بار دیگر احیا کرد.

محمدابراهیم الیاسوند گفت: موزه فرش بیجار برگفته از نقشه فرش اصل گروس در زمینی به مساحت ۱۱ هزار و ۹۱۲ متر مربع و چهار هزار و ۴۰۰ مترمربع زیربنا در منطقه محمودآباد احداث می‌شود که فاز اول آن در مرحله تکمیل فنوداسیون است.

وی افزود: پروژه موزه فرش بیجار تاکنون ۲۵ میلیارد ریال اعتبار برای تکمیل فاز اول هزینه شده است و که تا پایان سال ۹۹ نیز حدود ۲ میلیارد ریال اعتبار جهت فاز دوم پروژه جذب خواهد شد، برآورد اعتبار اولیه برای تکمیل این پروژه حدود ۱۷۰ میلیار ریال است، نمی‌توان زمان دقیقی را برای بهره برداری این پروژه عظیم بدلیل مشکل تامین اعتبارات اعلام کرد.

صادرات فرش دستباف کردستان حمایت خواهد شد

رییس مرکز ملی فرش کشور گفت: با اعطای تسهیلات ارزان قیمت و مانع زدایی در صادرات فرش دستباف کردستان حمایت از این صنعت در دستور کار قرار گرفته است، راه‌اندازی پایانه‌های صادراتی فرش دستباف و ساماندهی صادرات فرش دستباف به کشورهای هدف به ویژه کشور های عضو اتحادیه اوراسیا، در اولویت است و تسهیلات ویژه ای از محل اشتغال پایدار روستایی برای این منظور تامین شده است.

فرحناز رافع افزود: از محل اعتبارات توسعه روستایی می توان تسهیلات مورد نیاز تولید کنندگان و تا سه نوبت اعتبار ۱۸ میلیارد ریالی به متقاضیان ارایه شود، ارزش واقعی فرش دستباف در جامعه شناخته نشده به همین خاطر قیمت واقعی برای فرش دستباف در جامعه وجود ندارد.

وی با اشاره به اینکه حمایت‌های لازم از فرش دستباف ایرانی به عمل نمی‌آید یادآور شد: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در حال انجام است، بحث ایجاد دهکده فرش در راستای گسترش فعالیت‌ها در حوزه فرش است، افتتاح پایانه صادراتی فرش دستباف ایران زمینه را برای پررنگ شدن هویت فرش دستباف ایران کمک خواهد کرد، یکی از پروژه‌های کلیدی، توسعه بازار و برندینگ، ترویج هویت و ارتقای جایگاه فرش دستباف ایرانی در بازارهای جهانی است که به موازات آن، خانه‌های فرش در پنج کشور هدف صادراتی راه‌اندازی و عملیاتی خواهند شد تا بتوانند پشتیبان صادرکنندگان فرش در بازارهای صادراتی باشند.

رییس مرکز ملی فرش اظهار داشت: راه‌اندازی پایانه‌های صادراتی فرش دستباف در دستور کار قرار دارد و پروژه‌های متعددی در حوزه توسعه بازار تعریف شده که در سایه آن، گسترش استفاده از فناوری‌های نوین در تولید فرش دستباف اعم از مراحل طراحی، رنگرزی و تولید، در دستور کار قرار گرفته است، در حال حاضر ساماندهی صادرات فرش دستباف به کشورهای هدف به ویژه کشور های عضو اتحادیه اوراسیا، در اولویت است.

او ادامه داد: باید بر اساس سلیقه بازار جهانی شامل طرح و رنگ به این کشورها فرش صادر شود, هر چند حفظ برند و هویت ایرانی فرش دستباف از اهمیت زیادی برخوردار است اما به دلیل اینکه در حال حاضر سلیقه مردم دنیا نسبت به گذشته تغییر کرده است، باید برای ماندگاری و حیات فرش ایرانی و صادرات آن، فرش‌هایی با سلیقه آنها و با حفظ اصالت ایرانی تولید شوند.

رافع با اشاره به اینکه یکی از مهمترین چالش‌های مرکز ملی فرش ایران در حال حاضر رونق هر چه بیشتر بازار جهانی است، یادآور شد: در صورتی که صنعت فرش کار آمد باشد باعث رونق بازار و تجارت جهانی ایران خواهد شد، برای رونق و صادرات فرش ایرانی ما نمی‌توانیم نقشه‌ها و طرح‌های قدیمی را همچون گذشته وارد بازار جهانی کنیم، بلکه باید به سمت تحول البته با حفظ فرهنگ و هویت ایرانی پیش رویم، یکی از مواردی که باعث بهبود صنعت فرش می‌شود متعادل سازی صنایع مرتبط و پشتیبان تولید فرش و همچنین شرایط عرضه و تقاضا است.

وی گفت: حمایت دولت از سرمایه گذاران، عرضه کنندگان تخصصی بسیار اهمیت دارد و علاوه بر این ایجاد مرکز جامع تخصصی فرش و زمینه سازی برای جذب سرمایه گذاران خارجی نیز به تقویت صنعت تولید فرش ایرانی کمک خواهد کرد.

بیجار به عنوان قطب فرش دستی کشور است

فرماندار بیجار گفت: صنعت فرش کردستان تاریخچه بسیار طولانی دارد و بیجار به عنوان قطب فرش دستی کشور یکی از پیشتازان این صنعت است، از سال ۱۳۹۱ احداث موزه فرش در بیجار مورد بحث بود و طبق صحبت های اولیه تیمچه حاج شهباز به عنوان مکانی برای نگهداری فرش های نفیس بیجار انتخاب شده بود.

علی اکبر ورمقانی افزود: بعد از ثبت فرش های نفیس حسینیه بیجار در آثار ملی کشور مشخص شد که تیمچه حاج شهباز مکانی مناسب برای نگهداری این فرش ها نیست، زیرا این فرش ها به علت داشتن طول و عرض زیاد در خود محوطه تیمچه قابل چینش نبود، بر همین اساس قرار بود موزه فرش در بیجار در زمینی در میدان محمودآباد ابتدای کمربندی به متراژ ۱۲ هزار متر مربع احداث شود که در سال ۹۶ بعد از تملک زمین کار احداث این موزه آغاز شد.
 
فرماندار بیجار با اشاره به تخصیص ۱۰ میلیارد ریالی سال ۱۳۹۷ جهت راه اندازی موزه فرش بیجار، یادآور شد: اولویت احداث موزه فرش را وجود فرش های نقیس و تاریخی در بیجار است، علاوه بر آن صنعت و هنر فرش این شهرستان دارای ویژگی های منحصر به فردی در طرح و نقشه است که می توان با ساخت موزه گامی در حفظ اصالت آن برداشت.

با توجه به سیاست های اقتصادی دولت برای گسترش صادرات غیرنفتی، توان و پتانسیل های استان کردستان و بویژه شهرستان بیجار و وجود نیروی کار ماهر در مناطق شهری و روستایی استان، لازم است که مسوولان با اجرای برنامه هایی زمینه را برای گسترش دوباره این صنعت در بین خانوارها فراهم سازند.

این برنامه ها می تواند به صورت اعطای تسهیلات، تخفیف های بیمه ای برای بافندگان و ایجاد بسترهای مناسب برای تجارت این کالا نفیس در بازارهای جهانی باشد.

شهرستان ۸۹ هزار نفری بیجار در ۱۴۲ کیلومتری شرق شهر سنندج مرکز استان کردستان قرار دارد.