خرسک بافی، هنر کهن دست‌زنان روستای افتر سمنان

سایت اطلاع رسانی فرش ایران- کارپتور

خرسک بافی، هنری که در روستای افتر در شهرستان سرخه از دیرباز وجود داشته است و اکثرِ بانوان افتری با دستان پرهنر خود، نقوش اصیل و زیبایی را با خرسک بافی خلق می‌کردند.

خرسک، با استفاده از پشم و به کمک دست و ابزاردستی بافته می‌شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری بافنده آن تجلی‌یافته و همین عامل، وجه تمایز آن از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است.

علت نام‌گذاری این قالی به نام خرسک درشت بودن بافت فرش که کرک آن تقریباً به ۲ تا ۲,۵ سانتی‌متر بلندی می‌رسد و بعد از بافته شدن کوتاه و پرداخت نمی‌شود موجب شده است تا این دست‌بافت همانند پوست خرس، ضخامت و حالت پشمالویی پیدا کند و آن را خرسک بنامند.

خرسک بافی به‌عنوان صنایع‌دستی روستا افتر شهرستان سرخه از استان سمنان با شماره ۴۵-۱۷ در فهرست آثار ملی ثبت‌شده است.

بافت خرسک چند سالی بود که به دست فراموشی سپرده‌ شده بود اما حالا زنان افتری با ایجاد کارگاه‌های متعدد در این روستا جانی دوباره به تولید این زیرانداز پشمی دادند.

خانم حمیدی یکی از هنرمندان روستای افتر است که در گوشه‌ای از منزل شخصی‌اش کارگاه کوچک خرسک بافی راه‌اندازی کرده است.

او می‌گوید: ما از کودکی خرسک بافی می‌کردیم، اما درگذر زمان و طی ۳۰ سال گذشته که خرسک بافی که جزئی از سنت و فرهنگ روستای افتر بود، به فراموشی سپرده شد ولی چند سالی است دوباره به خرسک بافی روی آوردیم و یک کارگاه راه‌اندازی کردیم.

همان‌طور که از نامش پیداست، این فرش نیز نوعی فرش است که مانند انواع فرش‌های دیگر، نحوه‌ بافت و تولید خاص خودش را دارا است.

تاروپود و گره خرسک از پشم خالص گوسفند تولید و رنگ هرگاه (گجک) آن از رنگ‌های مختلف و زیبا تهیه می‌شود.

این فرش‌ها در اندازه‌ای مختلف ۱,۵ و ۲ مترمربع بافته می‌شود و از آن‌ها به‌عنوان روانداز‌ و زیرانداز بخصوص در فصل زمستان استفاده می‌شود حتی قدیمی‌های افتر هنگام کمردرد و استخوان‌درد و روماتیسم، خرسک را به محل درد می‌انداختند تا گرم شود و درد کاهش یابد.

شانه، چوب کار، نخ فرنگ، پشان لل، سره زی و گل‌میخ ازجمله وسایل کار هنرمندان است و مدت بافت این خرسک‌ها تقریباً یک هفته طول می‌کشد.

ضخامت زیاد پشم‌های به‌کاربرده شده در بافت فرش خرسک، مانع از هرگونه بافت مینیاتوری و ظریف‌کاری در این نوع فرش‌ها می‌شود.

فرش‌های خرسک دارای دوام بسیار بالایی هستند و دلیل این دوام بالا وجود انواع گره از پشم درون آن هست.

پرزهای این فرش‌ها برگشت‌پذیر هستند و این فرش‌ها می‌توانند رطوبت را راحت به خود جذب کنند.

این فرش‌های بیشتر جنبه‌ صنایع‌دستی رادارند و هنرمندان استان سمنان، اراکی‌ها، مشهدی‌ها و اقوام بختیاری، مردمانی هستند که این قبیل فرش‌ها را بیشتر می‌بافند.

نکته جالب خرسک بافی سنتی افتر این است که بافنده‌ها پشم را بارنگ‌های طبیعی مثل پوست گردو، ریشه زرشک و روناس رنگ می‌کنند و این موضوع به فرش بهایی خاص می‌دهد.

همچنین نکته‌ قابل‌توجه دیگر این است که بافندگان خرسک از نقشه برای بافت استفاده نمی‌کند و همه نقوش خرسک بافی را از حفظ می‌دانند.

در روستای افتر چند سالی است که با حمایت‌های اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان چندین کارگاه کوچک بافت خرسک ایجاد شده است که نسل‌های جدید نیز باعلاقه برای یادگیری این هنر و سنت دیرینه باعلاقه وارد عرصه یادگیری و اشتغال به خرسک بافی می‌شوند.

دهیار روستای افتر با بیان اینکه بانوان روستای افتر درزمینه صنایع‌دستی از جمله بافت گلیم، جاجیم و علی‌الخصوص خرسک بافی فعالیت می‌کنند گفت: خرسک‌بافی در روستای افتر، از زیبا‌ترین هنر‌های این منطقه است، چون از مواد اولیه تا بافت و نقش نگارش آن کاملاً بومی و سنتی و کار بانوان روستاست.

او افزود: خرسک با شماره ۱۷۴۵ ثبت ملی شده است که یکی از تولیدات منحصربه‌فرد این روستا است که بانوان این روستا توانستند این هنر صنعت گذشتگان را به‌صورت تجربی فراگیرند و نسل به نسل منتقل کنند.

دهیار روستای افتر با بیان اینکه چند کارگاه خرسک بافی در این روستا فعال است  گفت: انتظار داریم درزمینهٔ ی اختصاص زمین برای احداث کارگاه‌های کوچک صنایع‌دستی، پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه بیشتر و ایجاد بازارچه‌های صنایع‌دستی، تمهیداتی اندیشیده شود تا درفروش رونق اقتصادی بهتری برای هنرمندان و خرسک بافان ایجاد شود.

صنایع‌دستی علاوه بر اینکه عامل مهمی در معرفی هویت، فرهنگ است، زمینه بسیار مناسبی برای تحقق اقتصاد مقاومتی نیز به شمار می‌رود به‌نحوی‌که با افزایش تولید و ایجاد چرخه فروش این محصولات بخش عمده‌ای از اهداف اشتغال پایدار بخصوص در روستاها نیز محقق خواهد شد.

آنچه در این میان قابل‌تأمل است، بازگشت مردم به فرهنگ غنی و تاریخ پر ریشه خود و احیای هنر‌های بومی است که می‌تواند بسیاری از فرصت‌های خاموش ازیادرفته را زنده سازد.

گرچه در نگاه نخست این‌گونه به نظر می‌رسد که بسیاری از تولیدات هنری قدیم کاربرد‌های خود را در زندگی‌های امروز ازدست‌داده است؛ اما بهره‌گیری از طرح‌ها و نقوش این هنر‌ها و تلفیق آن‌ها باهنرهای نوین می‌تواند زمینه خلق و رونق صنایع‌دستی بومی را فراهم کند.

حمایت کافی از هنرمندان با اعطای تسهیلات کم‌بهره، تلاش در جهت رفع موانع، آموزش، پشتیبانی، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و ترغیب مردم به ارج نهادن به هنر‌های دستی ازجمله راهکار‌هایی است که می‌تواند در تحقق اقتصاد پایدار به‌ویژه در روستا‌هایی همچون افتر مؤثر واقع شود.

از طرفی هنرمندان بسیاری به یادگیری و فعالیت در رشته‌های هنری جدید مشغول هستند که هرچند این موضوع در نوع خود خالی از فایده نیست، اما منجر به تولید محصولات هنری بی‌کیفیت و غیربومی شده که در رکود بازار صنایع‌دستی خاص این منطقه نقش به سزایی داشته که به نظر می‌رسد باید به این موضع هم رسیدگی شود.

گزارش: جواد طیبی