كاربرد ابريشم در فرش

تاريخ درج: ۸۳/۰۲/۱۴   کارپتور-خراسان

 سایت اطلاع رسانی فرش ایران _ کارپتور 

الياف ابريشم از جمله الياف حيوانی با منشاء پروتئينی است. طول نامحدود (فيلامنت) الیاف ابریشم تمايز اصلی آن با ديگر الياف طبيعی است. دیگر الياف طبيعی، طول محدود (بريده شده یا استيپل) دارند.

پيله و نخ ابريشم

كرم ابريشم پس از تغذيه و بعد از خواب چهارم زندگی‌اش، پیله‌ ای به دور خود می‌تند. کرم ابریشم دو رشته نازك پروتئين را از دو منفذی که کنار دهان خود دارد خارج می‌کند که در ترکیب با چسبی که از بزاق دهانش ترشح می‌شود، رشته‌ ای بوجود می‌آورد. کرم سر خود را با حركتی شبیه  هشت انگليسی می چرخاند و رشته‌ های ابریشم را بوجود می‌آورد. هر یک از رشته‌ های ابريشم این پیله، حدود دو گرم وزن و ۱۵۰۰ متر طول متوسط دارند. کرم ابریشم، به این ترتیب لايه‌ای كپسول مانند از الياف می‌تند و تا وقتی به پروانه تبدیل شود، خود را در آن حبس می‌كند. این همان پیله ابريشم است.

برای استفاده از رشته‌ های ابریشم، قبل از اینکه کرم به پروانه تبدیل شود، پیله را خشک و کرم ابریشم را خفه می‌کنند تا جلوی سوراح کردن پیله توسط پروانه را بگیرند. در غیر اینصورت پيله غير‌قابل استفاده است. پیله هایی که حشک می‌شوند را می‌توان برای مدت طولانی و در شرايط خاص نگهداری و انبار کرد.  عمليات ابريشم‌كشی ( تبديل پيله به نخ ابريشم) كاری تخصصی است و در كارگاه‌های پيله كشی صورت می‌گیرد. متناسب با ضخامت مورد نياز از الياف ابريشم، چند رشته از پيله‌ها را با يكديگر می‌گیرند و همزمان با بار‌کردن از روی پيله، در آب گرم با يكديگر تابيده می‌شوند. نخ‌های ابريشم به رنگ كرم مات و با زیردستی زبر و خشن بدست می‌آید و به صورت كلاف وارد بازار فروش می‌شود. حدود ۸۰% از كارگاه‌های ابريشم‌كشی ايران در استان خراسان و در بخش بابك تربت حيدريه قرار گرفته و ابريشم مورد استفاده در قالی اكثرا در همين منطقه پيله‌كشی می‌گردد.

    
آماده‌سازی نخ ابريشم:

نخ ابريشم بدست آمده از مرحله ابريشم كشی، طی عمليات خاصی قرار می‌گیرد تا گرفته و به ظرافت و رنگ و ميزان تاب متناسب با نوع كاربردآن برسد.

• عمليات صمغ گيری:

           با جوشاندن الياف ابريشم ، چسب موجود در الياف (سيريسين) گرفته می‌شود. در نتیجه زيردست ابریشم  كاملاً سفيد، نرم و لطيف می‌شوند.

• عمليات بازدهی:

           عمليات صمغ گيری ابريشم و جدا کردن سيريسين از آن سبب كاهش حدود ۳۰% وزن الياف ابريشم می‌شود يابد. برای جبران اين كاهش وزن از ميل تركيبی ابريشم با فلزات استفاده شده و با تركيب آن با املاح فلزات اين كاهش وزن جبران می‌گردد. 

• عمليات سفيد گری:

           حتی پس از صمغ گيری، رنگ طبيعی الياف ابريشم  كاملاً سفيد نمی‌شود از این رو از عملیات سفيدگری ابريشم استفاده می‌شود.

كابرد ابريشم در فرش دست بافت:

• ابريشم در چله فرش:

با افزايش رجشمار فرش و نازك شدن نخ تار عملاً استحكام نخ پنبه در تحمل كشش وارده كافی نبوده و نياز است كه از اليافی به استحكام بيشتر استفاده شود و الياف ابريشم به دليل داربودن طول بلند و استحكام كششی بيشتر مناسب‌ترين الياف می‌باشد. نخ چله فرش دارای تاب زياد و به صورت سفيد شده می‌باشد و به صورت كلاف به بازار عرضه می‌شود.

• ابريشم در خواب فرش:

الياف مورد استفاده در خواب فرش بدون تاب يا با تاب بسيار كم و به صورت رنگ شده مورد استفاده قرار می‌گيرند و معمولاً در فرش‌های صددرصد ابريشمی به جای استفاده از خامه پشمی در خواب فرش، از نخ‌های ابريشم استفاده می‌گردد. جلا و درخشش ابريشم در مجاورت با خامه پشمی جلوه‌ای كاملاً متمايز دارد.

• ضايعات ابريشم(كجين ابريشم):

 به دليل فراوان بودن ضايعات ابريشم در طی مراحل مختلف فرآيند تبديل و توليد ابريشم و نيز به دليل گران بودن آن در قديم از دست ريس نمودن ضايعات، نخی به نام كجين ابريشم درست می‌شده است كه متأسفانه در عصر حاضر در توليد انبوه به دليل نايكنواختی موجود در طول الياف ضايعاتی ناچار به استفاده از ديگر الياف درفرآينده ريسندگی آن می‌باشند. از سوی دیگر، بكارگيری روغن‌های حلال و گاهی مواد نفتی، نامرغوبی نخ‌های ضايعاتی را در پی داشته که در بازار با قيمت های نازل عرضه می‌گردند.  مخلوط نمودن كجين ابريشم با اليافی مانند پنبه، ويسكوز و پشم باعث گرديده تا كجين حاصله از نظر مقاومت و رنگ پذيری كاملاً غير استاندارد و غير قابل قبول باشد. متأسفانه از اين نوع نخ هم در فرش‌های گل ابريشم استفاده می‌گردد.

هرچند استفاده از نخ كجين ابريشم خالص به دليل عدم نياز به استحكام زياد در خواب فرش امری كاملاً منطقی و قابل قبول است ليكن چون ابريشم دست ريس بسيار كمياب بوده و اكثر كجين های موجود در بازار مخلوط ابريشم با ديگر الياف می‌باشد بهتر است كه از بكارگيری آن در فرش خودداری گردد.

نكات ويژه در خريد ابريشم:

به‌دليل گران بودن ابريشم و ميزان جذب رطوبت بالای آن به گونه ای كه الياف ابريشم قادرند تا ۳۰% وزن خود آب جذب كنند بدون آنكه با دست قابل تشخيص باشد بايد در خريد و فروش ابريشم دقت كافی را مبذول داشت و در صورت بروز هرگونه شبهه، قبل از خريد محموله را در معرض نور مستقيم خورشيد قرار داد تا رطوبت اضافه آن كاملاً تبخير گردد.

حتی المقدور سعی شود از بكارگيری كجين در فرش خودداری گردد و در صورت نياز از كارگاه‌های مطمئن كه نوع و ميزان مخلوط را مشخص می‌كنند خريداری گردد.

درصورتی كه ميزان نياز به ابريشم زياد می‌باشد بهتر است در فصل برداشت پيله، اقدام به خريد و نگهداری پيله خشك نموده زيرا در اين زمان معمولاً به پايين ترين قيمت می‌توان خريد نمود. زيرا اكثريت نوغانداران به دليل نياز مالی مجبور به فروش و عرضه محصولات خود می‌باشند.