هنر رفوگری مکمل فرش‌بافی است

قزوین - فرش بخشی از فرهنگ ایرانی محسوب می‌شود و فرش دستباف از شاخص‌ترین جلوه‌های فرهنگ و تمدن ایران است. کیفیت نقش‌ها و طرح‌های متنوع برگرفته از جغرافیای طبیعی و اجتماعی این سرزمین طی دوره‌ها و قرن‌های گذشته، آوازه فرش ایرانی را در سراسر جهان گسترده است.

به گزارش ایسنا، با توجه به فرهنگ ایرانی در اغلب خانه‌ها حداقل یک قالی یا قالیچه زینت‌بخش دکوراسیون داخلی است. با همه مراقبت‌هایی که می‌شود همیشه امکان آسیب دیدن قسمتی از فرش وجود دارد. به‌خصوص وقتی در خانه اقدام به شستن فرش می‌کنیم صدمات زیادی به رنگ ریشه‌ها و بافت فرش وارد می‌شود که با رفوی فرش می‌توان همه ایرادهای قالی را برطرف کرد.

رفوگری یا هنر مرمت، اصلاح خرابی‌های فرش و معایب آن است. ترمیم و بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده فرش را رفوگری فرش می‌گویند که تنها باید به دست افراد باتجربه انجام شود. مراقبت از فرش امری ضروری در خانه‌هاست، رفوی فرش ازجمله فعالیت‌های بسیار تخصصی است که متخصصان آن باید مهارت بالایی داشته باشند. مرمت‌کاران فرش دستباف، سالیان سال هم به چرخه اقتصادی و هم به میراث فرهنگی ما کمک کرده‌اند.

در میان بازار شلوغ قزوین، سراها و تیمچه‌هایی با فضای آرام قرار دارد که هنرمندان گمنام‌ ترمیم فرش دستباف، استادانی باظرافت تمام، فرش‌های نفیس و ارزشمند را رفو می‌کنند و به آن‌ها حیات دوباره می‌بخشند.

علی‌اکبر کریمی ازجمله رفوگران جوانی است که در بازار فرش قزوین از سال ۱۳۷۲ مشغول کار رفوگری است و ازجمله صدمات فرش را، بیدخوردگی فرش می‌داند؛ وی در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: معمولاً فرش‌هایی که در فضاهای بسته و بدون جریان هوا قراردادند و قالی‌هایی که در انباری نگهداری می‌شوند با مشکل بیدخوردگی روبه‌رو هستند که بعد از گذشت زمان پوسیده می‌شوند. به همین دلیل معمولاً فرش‌های در حال استفاده در خانه‌ها دچار این مشکل نمی‌شوند. نداشتن رطوبت مکان نگهداری فرش و تا نکردن فرش از اصول مراقبت از فرش برای مدت طولانی است.

کریمی با اشاره به اینکه خدمات مربوط به رفوگری فرش ازجمله فعالیت‌های بسیار تخصصی است که متخصصان آن باید مهارت بالایی داشته باشند خاطرنشان می‌کند: ترمیم فرش‌های عتیقه با قدمت ۱۵۰ سال تخصص من است که به دلیل باارزش بودن قالی با استفاده از رنگ‌های گیاهی دوباره‌ ترمیم می‌شود، خامه‌ها با قیمت بالا از تهران خریداری‌ شده با استفاده از ابزارهای رفوگری تعمیر قالی با ظرافت‌های خاصی که بافت قالی داشته، انجام می‌شود. در رفوی قسمت بیدخوردگی فرش قسمت بید زده دوباره بافته می‌شود و با قلاب‌های مخصوص طبق نقشه از پشت‌کار همان طرح دوباره بافته و اصلاح می‌شود.

رفو، بافت دوباره فرش است

رضا دولتشاهی ۴۷ سال سن دارد و از دیگر رفوگران قزوینی هست که در بازار وزیر قزوین کار رفوی فرش را انجام می‌دهد. وی بابیان اینکه رفو، بافت دوباره فرش است و ساییدگی تنها صدمه‌ای است که در بعضی مواقع قالی قابل‌ترمیم نیست در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: معمولاً به دلیل فشارهای مداوم یا استفاده طولانی‌مدت از فرش ساییدگی ایجاد می‌شود که پرزها کمکم از بین می‌روند و آنچه می‌ماند چله‌های فرش است.

عواملی چون کاهش حجم فروش داخلی و یا صادرات فرش، دستمزدهای پایین و یا سختی این حرفه باعث شده تعداد هنرمندان فعال در این رشته کاهش یابد.

این رفوگر باتجربه با اشاره به درست استفاده کردن از فرش تصریح کرد: شستن به‌موقع فرش، نشستن فرش در خانه و مواظبت از ریختن چیزی روی فرش راز سالم ماندن فرش است. که با ریختن جوهر، لاک و موادی ازاین‌دست فرش و قالی نیازمند لکه‌گیری می‌شود و رفوکار باید با ترکیب مواد شیمیایی بدون آسیب زدن به طرح و رنگ قالی، لکه را از بین ببرد.

رفوگری خدمت به میراث فرهنگی است

مسیح الله محمدی متولد ۱۳۳۲ از قدیمی کارهای هنر رفوگری است که از طفولیت مشغول به این کار است و در حال حاضر در کاروانسرای پنبه قزوین مشغول رفوگری فرش است. او یکی از قدیمی‌ترین رفوگران استان قزوین محسوب می‌شود که چشم‌ها و دستان هنرمندش این روزها توان گذشته را ندارد اما هنوز دست بافته‌های آسیب‌دیده را با علاقه و مهارت تمام‌ ترمیم می‌کند.

محمدی در گفت‌وگو با ایسنا بابیان اینکه رفوگری فرش تنها هنر نیست، بلکه خدمت بزرگی به اقتصاد کشور و حفظ میراث باارزش کشورمان است، بیان می‌کند: مرمت قالی به‌عنوان یک هنر بها داده نشده است. مرمت کار قالی تنها با فرش و قالی کهنه سروکار نداشته و ندارد. رفوگر پوشاننده عیب است که فرش‌ها با بهترین کیفیت برای استفاده و همچنین صادرات آماده می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه وسایل و ابزار رفوگری و تعمیر همان‌هایی هستند که در بافت فرش به کار می‌روند خاطرنشان می‌کند: چاقوی بافت، قیچی و شانه آهنی، نخ و سوزن، درفش، انگشتانه، قاب، کوچک چوبی، موم، انبردست،، کلاف‌های پشم و پنبه و ابریشم از وسایل پرکاربرد برای رفوگری فرش است.

 این رفوگر باتجربه در ادامه در پاسخ به این سؤال که سوختگی قسمتی از قالی، قابل رفو کردن است یا نه می‌گوید: افتادن زغال یا سیگار روشن و کبریت که باعث سوختگی در فرش با اندازه کم می‌شود قابل جبران و ترمیم است که اگر سوختگی زیاد باشد کار مشکل می‌شود و اصلاح فرش نیاز به تلاش بیشتری دارد و در بعضی مواقع قابل‌ترمیم نیست.

فائزه جواهری، کارشناس صنایع‌دستی میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین نیز در گفت‌وگو با ایسنا بیان می‌کند: به نظر می‌رسد تاریخچه رفوگری به زمان بافت اولین قالی‌ها و گلیم‌ها برمی‌گردد. زیرا بر اساس خصوصیت مواد اولیه مصرفی در بافت فرش یعنی پشم و نخ پنبه و آسیب‌هایی که در طول زمان‌بر اثر استفاده، قرار داشتن در معرض نور شدید آفتاب و یا رطوبت در فرش ایجاد می‌شد، مرمت زیراندازها ضروری بود.

وی اضافه می‌کند: در قزوین این هنر سابقه طولانی دارد ولی شاید بتوان گفت اوج رونق رفوگری در زمان صادرات فرش‌های قزوین به کشورهای دیگر به حدود ۵۰ تا ۷۰ سال پیش‌برمی گردد. در مواردی چون پارگی، پوسیدگی، سوختگی و یا بیدخوردگی رفوگران به اصلاح ایرادهای فرش و یا مرمت آن می‌پردازند. عواملی چون کاهش حجم فروش داخلی و یا صادرات فرش، دستمزدهای پایین و یا سختی این حرفه باعث شده تعداد هنرمندان فعال در این رشته کاهش یابد.