فرش کرمان، نگین برجسته قالی‌بافی در جنوب شرق ایران

هنر فرش دست‌بافت ایرانی همواره مورد توجه هنر دوستان ایران و جهان است که می‌توان گفت امروزه بهترین جایگاه را در حوزه فرش‌بافی در جهان به خود اختصاص داده است. طرح‌های متنوع قالی و رنگ‌های زنده آن تنها با دستان هنرمند طراحان است که جان می‌گیرد. طرح‌های قالی ارتباطی نزدیک با فرهنگ، هنر، آداب و سنن مردم این سرزمین دارد و هر نقشی داستان خاص خود را شرح می‌دهد.

عبدالله احراری، عضو انجمن علمی فرش ایران در گفت‌وگو با ایسنا ضمن معرفی فرش کرمان اظهار کرد: کرمان در جنوب کشور ایران به نوعی مرکز بافت فرش‌های تصویری زیبا و قدیمی به حساب می‌آید. این فرش‌ها عمدتا در ابعاد۲ در۳ متری و ۳ در ۴ متری بافته می‌شوند. تار و پود فرش کرمان از نخ و پرز آن از پشم مرغوب است که با گره سنه بافته می‌شود و تنالیته‌های رنگی آن کرم کم‌رنگ، سبز یا آبی است.

وی ادامه داد: قالی کرمان در طول دوران تاریخی خود دوره‌های مختلفی را تجربه کرده است، اول دوره شالبافی که طرح‌های قالی عمدتا از ترمه کرمان الهام گرفته می‌شدند، دوم دوره سبزه‌زار یا گل‌افشان که در آن  طراحان کرمان از طبیعت در کار خود الهام می‌گرفتند، سوم دوره کلاسیک که در این دوره طرح‌های افشان اسلیمی و شاه‌عباسی رایج شد، چهارم دوره گوبلن که متاسفانه طرح‌های آووسون و ساوونری ظهور کردند و پنجم دوره کلاسیک که مجددا طرح‌های اسلیمی و شاه‌عباسی مطرح شدند.

عضو انجمن علمی فرش ایران خاطرنشان کرد: در قالی کرمان طرح ترنج زیبای آن بر روی زمینه آبی قرار گرفته است. میانکار این فرش حاشیه مداخل را در برگرفته و این امر نشان‌ دهنده مهارت طراحان این منطقه در ترکیب و تلفیق گل‌هاست. این گونه فرش‌های تزیینی با گلبوته‌های کوچکی که در سراسر فرش گسترده شده در انگلستان بسیار طرفدار دارد.

استفاده از نقوش حیوانی و انسانی در قالی کرمان بسیار رایج است

احراری بیان کرد: این فرش سالیان متمادی است که به ویژه در بازار تجاری انگلیس عرضه می‌شود. بدیهی است که قالیبافی منحصر به شهر کرمان نیست بلکه در نواحی اطراف کرمان نیز رایج است و تقریبا تمام آن‌ها به عنوان فرش‌های کرمانی به بازار عرضه می‌شود. البته فرش‌هایی که در یزد بافته می‌شوند به نام فرش یزد و فرش‌هایی که در راور بافته می‌شوند به نام فرش راور کرمان شناخته می‌شوند. استفاده از نقوش انسانی و حیوانی در طرح‌های قالی کرمان بسیار رایج است.

وی در خصوص مهمترین ویژگی‌های قالی کرمان اضافه کرد: بافت آن در تمامی ابعاد به ویژه در اندازه‌های نرمال انجام می‌شود، در تولید آن بیشتر از رنگ‌های ملایم و روشن مانند سبز مایل به زرد، صورتی، شیری، قرمز و آبی استفاده می‌شود. همچنین می‌توان گفت که طرح‌های این فرش بسیار متنوع است و از طرح‌های شکارگاهی و تصویر گلدانی ترنج‌دار بسیار استفاده می‌شود.

عضو انجمن علمی فرش ایران در خصوص بافت فرش‌های کرمان ادامه داد: بافت این فرش‌ها عمدتا به وسیله گره فارسی صورت می‌گیرد، در دو دهه اخیر اما گره کمان‌شیب ظهور کرده است که تار و پود  آن پنبه‌ای بوده و برای بافت آن از سه‌پود استفاده می‌شود. نژاد گوسفندان کرمان از نظر پشم یکی از بهترین‌ها به حساب می‌آید که پتانسیل بالقوه‌ای برای تولید فرش در این استان را فراهم آورده است.

بازار مناسب داخلی برای فرش‌های اصیل کرمان

احراری در خصوص بازار فرش کرمان تشریح کرد: فرش کرمان تقریبا به اقصی نقاط جهان صادر می‌شود و به جرات می‌توان گفت اگر بحث تحریم وجود نداشته باشد، این فرش در بازار آمریکا از جایگاهی ویژه  برخوردار خواهد شد، اما متاسفانه به دلایل مختلف از جمله تحریم‌ها، کرونا و مواردی از این قبیل صادرات فرش کرمان نیز مانند قالی سایر استان‌ها تحت‌الشعاع قرار گرفته است و در حداقل قرار دارد.

وی افزود: البته باید گفت که بازار داخلی فرش کرمان بر خلاف بازار خارجی مخصوصا برای فرش‌های اصیل این استان بسیار مناسب است، زیرا فرش‌هایی که با طرح و نقوش اصیل کرمان و مواد مرغوب و رنگرزی طبیعی بافته می‌شوند بسیار پرطرفدار هستند و خانواده‌های ایرانی نیز از قالی کرمان استقبال می‌کنند.

بی‌گره‌بافی تهدیدی جدی برای قالی کرمان

عضو انجمن علمی فرش ایران در خصوص شیوع بی‌گره‌بافی در بین قالی‌بافان این استان تصریح کرد: آن چیزی که همواره برای فرش کرمان تهدید بوده بحث بی‌گره‌بافی است که از اواخر دوره قاجار رایج شده و تحت عنوان گره کانشیب بخش عمده‌ای از قالی کرمان را تحت تاثیر خود قرار داده است. مدتی پس از انقلاب از صدور این فرش‌ها به دلیل بی‌گره‌بافی جلوگیری می‌شد اما متاسفانه این نوع بافت دوباره در حال رایج شدن است.

احراری ادامه داد: البته انتظار می‌رفت که مرکز ملی فرش ایران دخالتی در این امر داشته باشد و از بافت چنین فرش‌هایی جلوگیری کند، اما همچنان شاهد تولید فرش‌های بی‌گره‌باف در استان کرمان هستیم. مورد گفته شده به این معنا نیست که تمام فرش‌های کرمان بی‌گره هستند، اما روند ادامه تولید این نوع قالی‌ها ضربه سختی بر پیکره فرش کرمان و ایران وارد کرده است.

وی اضافه کرد: البته محرومیت قالی‌بافان کرمانی از بیمه تامین اجتماعی نیز بحث مهم دیگری است  که توقف آن در کاهش انگیزه کار بافندگان این منطقه تاثیر قابل توجهی داشته و مشکلاتی را به همراه داشته است.