گلیم کردستان؛ هندسه نقش و خیال

مجموعه‌ای از رنگ‌ها و طرح‌های متنوع و زیبا را در ذهن خود تصور کنید که سرانگشتان زنی هنرمند آن هم زنی از دیار و خطه کردستان آنچنان هنرمندانه رنگ‌ها را به بازی می‌گیرد و رج به رج طرحی نو در می‌اندازد که امروزه شاهکاری می‌شود جهانی.

هنری که نامش گلیم است و از اعماق روح و ذهن انسان طرح می‌گیرد تا تابلویی شود هنری و حکایت‌ها داشته باشد از خلاقیت و سرچشمه گرفته باشد از طبیعت و زندگی مردمان کُرد، مردمانی هنرمند و سخت‌کوش که از دل کوه‌ها سربرآورده و از روزگارانی دور هنرها درانداخته‌اند با آوازه جهانی.

گلیم یا کُرد گفتنی "به‌ر" یکی از هنرهای اصیل و ارزشمند کردستانی‌ها است که در زمان‌هایی بس دور به منظور زیرانداز و یا پوششی بر روی حیوانات باربر استفاده و از پشم بز، گوسفند و ... بافته شده است.

گلیم حاصل ذهن هنرمند و خلاقانه زنانی است که طرح و نقش اولیه‌ آن به صورت بداهه و خودجوش از ذهن خالق خود برآمده و به شکل گلیمی زیبا منقوش شده‌ است؛ چنان خلاقانه که در بین صدها گلیم به ندرت می‌توان طرحی تکراری و یا شبیه به دیگری را یافت.

طرح و نگاره‌های گلیم شاید در نگاه اول ساده پنداشته شود؛ اما مالامال است از تمثیل و استعاره و رمز و رازی که از ذهن انسان از فکر و اندیشه‌های انسان در زمان‌هایی بس دور برای نسل‌های بعدی به یادگار مانده است.

بافنده‌های گلیم چنان هارمونی زیبایی را در بین رنگ‌ها ایجاد کرده‌اند که چنان چشم‌ها را به خود خیره می‌کند که انسان مجلل و مدرن امروز از این تابلوی هنری زیبا که یادگاری است از زمان‌های قدیم به عنوان پوششی مدرن و تزئینی برای خانه‌های خود بهره می‌برد.

انیسه رحیمی، زن ۴۵ ساله‌ای که می‌گوید از زمانی که یادش می‌آید مادرش در کنار کارهای منزل برای کمک خرج خانواده گلیم بافی می‌کرده است.

او می‌گوید از همان دوران کودکی گلیم بافی را نزد مادر خود یاد گرفته و پا به پای او گلیم بافی کرده است.

ادامه می‌دهد: در طول این سال‌ها برای بسیاری از کارگاه‌ها کار کرده و حتی سفارشات شخصی برای همسایه، آشنایان و اطرافیان را پذیرفته است.

انیسه می‌گوید: امروزه گلیم در بین مردم به ویژه خانواده‌های اعیانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به عنوان وسیله‌ای لوکس و مجلل به آن نگاه می‌کنند و حاضرند بابت آن هزینه بسیاری را بپردازند.

وی در خصوص ابزار مورد نیاز برای بافت یک گلیم می‌گوید: دار عمودی یا افقی، قیچی، کلکیت، سوکه، نقشه‌ و چاقو از ابزار مورد نیاز گلیم‌بافی هستند.

خانم رحیمی از مراحل بافت گلیم می‌گوید که اولین مرحله و اولین قدم برای بافت گلیم پس از انتخاب دار چله‌کشی و سپس نوبت به بستن کوجی است.

وی ادامه می‌دهد: اولین قدم برای آغاز بافت گلیم گیس بافی یا زنجیر بافی است که در اصل با بافتن چند رج ساده آغاز می‌شود که در ابتدای کار ۱۵ سانتی‌متر از ابتدای چله برای ریشه گلیم در نظر گرفته می‌شود.

انیسه می‌گوید: بعد از بافت زنجیری گلیم بافت اصلی گلیم آغاز می‌شود و بافنده بر اساس طرح ذهنی خود و یا گاهی اوقات از روی نقشه نخ‌های رنگی را برای درآوردن طرح مورد نظر خود از لابه‌لای تارهای گلیم عبور می‌دهد.

به گفته این بافنده گلیم، بعد از مرحله زنجیر بافی باید حتما ساده بافی انجام شود، زیرا این کار سبب استحکام پایه و اساس گلیم می‌شود و سپس بافت تزئینی و طرح ذهنی بافنده آغاز می‌شود.

وی در خصوص نقش‌های به کار رفته در گلیم گفت: نقش‌های به کار رفته در گلیم‌ها معمولا انواع گل‌ها و بوته‌ها، بته جقه، طرح‌های لوزی، چهارگوش و سه گوش و شش گوش است.

به گفته این بافنده گلیم، رنگ قرمز پررنگ و کم‌رنگ در گلیم‌های کردستان بیشترین کاربرد را دارند؛ اما به طور کل می‌توان گفت رنگ قرمز، صورتی چرک، سرمه‌ای، مشکی، سبز پررنگ و یا کم‌رنگ و زرد بیشترین رنگ‌هایی هستند که در گلیم‌های کردستان به کار می‌روند.

وی ادامه داد: از جمله گلیم‌های کردستان می‌توان به ماهی درهم، گل میرزا علی، توت فرنگی، لوزی، کلاه‌فرنگی، سه ترنج، گل چایی را نام برد.

به طور کلی می‌توان گفت گلیم، فرشی با بافتی صاف و بدون پرز است که از زیرشاخه‌های هنر نساجی و بافندگی سنتی به شمار می‌رود.

گرچه امروزه کاربرد اصلی گلیم در زندگی روزمره انسان رنگ باخته است، اما این هنر بومی تمام عیار امروزه نزد مردم هنری با ارزش و جنبه تزئینی و مجلل به خود گرفته است.