روز ملی فرش و شرکت فرش آستان قدس

سایت اطلاع رسانی فرش ایران - کارپتور

به مناسبت روز ملی فرش نشستهایی در زمینه فرش دستباف ایران و چالش های آن از سوی شرکت فرش آستان قدس رضوی برگزار گردید. آنچه در پی می اید گزارش مختصری از این نشستها است:

بررسی فرش‌های قاجاری در روز ملی فرش

در مراسم روز ملی فرش که در موزه آستان قدس رضوی برگزار گردید، ضمن رونمایی از یک فرش 90 ساله، فراز و فرود فرش ایرانی در دوره قاجاریه بررسی شد.

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی به‌عنوان سخنران این نشست، ضمن گرامیداشت روز ملی فرش، دوره قاجاریه به‌ویژه دوران دوم سلطنت ناصرالدین‌شاه را دومین دوره رونق تولید فرش پس از صفویه دانست.

دکتر حمید کارگر با برشمردن عللی همچون خالی بودن خزانه دربار، افول صادرات تریاک به ‌علت نزاع بریتانیا و چین، ظهور بیماری کرم ابریشم و نزول صادرات ابریشم، و البته وابسته نبودن به نفت، صادرات فرش را نجات‌بخش اقتصاد بیمار ایران در آن دوره دانست.

به گفته کارگر عواملی مانند وقوع انقلاب صنعتی در غرب و افزایش توان خریداران اروپائی و نیز افزایش مراوده‌های فرهنگی و هنری بین ایران و غرب نیز در رونق تولید و تجارت فرش در آن مقطع زمانی نقش داشته‌اند.

عضو انجمن علمی فرش ایران همچنین گفت: ورود و فعالیت شرکت‌های چندملیتی به عرصه تولید و تجارت فرش دستباف ایران از مهمترین وقایع تاریخ فرش در عهد قاجاریه است که خود پیامدهای مثبت و منفی بسیاری در پی داشت.

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی در تشریح پیامدهای مثبت ورود این شرکت‌ها گفت: با توجه به این‌که تولیدکنندگان ایرانی توان، سرمایه و ارتباطات لازم برای گسترش بازار برون‌مرزی را نداشتند، ایجاد و توسعه کارگاه‌های متمرکز قالیبافی، برندسازی برای فرش ایران و ایجاد بازار برای این دستبافته‌ها در دیگر کشورها از ثمرات حضور این شرکت‌ها در ایران بود.

حمید کارگر پیامدهایی همچون درهم‌ریختگی جغرافیایی بافت در ایران، حذف یا کمرنگ کردن برخی از سنت‌های فرشبافی کشور، دخل و تصرف در طرح و نقشه‌های فرش ایرانی و ورود و بسط استفاده از رنگ‌های جوهری را از اثرات منفی حضور شرکت‌های چندملیتی دانست.

وی همچنین به توسعه جنبش تصویرگری و رواج قالیچه‌های تصویری در پی ورود دوربین عکاسی به ایران در دوران قاجار اشاره کرد.

در این مراسم که روز دوشنبه ۲۰ خرداد 1403 به همت موزه فرش آستان قدس رضوی و به مناسبت روز ملی فرش برگزار شد، از یک فرش 90 ساله متعلق به گنجینه موزه با نقش سرو رونمایی شد.

روز ملی فرش در نیشابور

نخستین همایش «روز ملی فرش» در نیشابور با عنوان «پیوند تار و پود» و با سخنرانی مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی برگزار شد.

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی در این همایش که عصر روز یکشنبه 20 خرداد 1403 در فرهنگسرای سیمرغ نیشابور برگزار شد، در سخنانی با موضوع «فردای فرش» به تبیین وضعیت امروز و آینده فرش ایرانی پرداخت.

دکتر حمید کارگر با برشمردن ویژگی‌های درونی هنر- صنعت فرش ایران و عناصر بیرونی تاثیرگذار بر آن، تنگناهای اقتصادی، تغییر در سبک زندگی و سلایق مصرف‌کنندگان، سیاستگذاری‌های ناروا برای فرش، فشارهای تحریمی و خودتحریمی‌های داخلی را ازجمله عوامل ایجادکننده وضع کنونی این هنر- صنعت دانست.

وی با اشاره به کاهش چشمگیر صادرات فرش دستباف ایران که در چند سال اخیر به یک‌دهم و به زیر 50 میلیون دلار در سال تنزل یافته است گفت: در کنار تحریم‌های برون‌مرزی، شعارزدگی و بی‌عملی در مدیریت داخلی این هنر- صنعت، نبود تبلیغات داخلی و خارجی، رشد تصاعدی بهای مواد اولیه، اصرار به شتاب در بازگرداندن ارز حاصل از صادرات فرش، بی‌توجهی به رقبا و استفاده نکردن از دانش و ابزار بازاریابی نیز پدیدآورنده این ناخوش‌احوالی فرش بوده‌اند.

عضو کمیته فرش فرهنگستان هنر همچنین با ذکر امیدواری‌ها برای بقا و بهبود فرش ایران در آینده افزود: فرش ایرانی –اگرچه با کاهش کمیت تولید- باقی خواهد ماند و به همت هنرمندان گمنام و دلسوزان این هنر- صنعت فرهنگ و هنر و هویت این سرزمین را نمایندگی خواهد کرد.

در این همایش همچنین مهدی دونده (فرماندار نیشابور) با اشاره به ارزش‌ها و ویژگی‌های فرش دستباف از فشارهای تحریمی بر این هنر گلایه کرد و بر لزوم تبلیغات گسترده برای این هنر- صنعت کهن تاکید کرد.

مجتبی محمودی مهماندوست (مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی منطقه شرق کشور) نیز دیگر سخنران این نشست بود که با ارائه نمونه‌هایی از اسناد تاریخی فرش کشور، بر دیرینگی و قدمت این هنر- صنعت تاکید کرد.

دکتر هادی بکائیان (پژوهشگر تاریخ) نیز در این همایش به مرور تاریخ فرش ایران از هزاره‌های پیشین تا دوره معاصر پرداخت.

دکتر محمود اسعدی (استاد دانشگاه و دبیر همایش چهره‌های ماندگار) هم دیگر سخنران این نشست بود که بر نقش رسانه‌ای فرش ایران تاکید کرد.

این همایش از سوی اتحادیه فروشندگان فرش نیشابور و با همکاری شورای اسلامی، اتاق اصناف، اداره صمت و اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی این شهرستان برگزار شد.

از فرش در دیپلماسی هنری بهره بگیریم
فرش دستباف ایران توانمندی بالایی برای ایفای نقش در حوزه دیپلماسی هنری دارد.

دکتر حمید کارگر در نشستی که به مناسبت روز ملی فرش در موزه بزرگ خراسان برگزار شد با بیان این مطلب گفت: ایران در همه هنرهای هفتگانه این پیشینه و توانمندی را دارد که بتواند افکار عمومی جهانیان را جذب کند و فرش دستباف هم یکی از عناصر ارجمند در این وادی است.

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی تأکید کرد: تصویرسازی و گفتمان‌سازی عمومی برای مخاطب قرار دادن مردم دنیا با اتکا به داشته‌های فرهنگی و هنری میسر است که ایران ما از غنای تاریخی و هویتی بالایی در این زمینه برخوردار است.

وی با برشمردن ویژگی‌های دنیای کنونی و تغییر در ابزارهای پیام‌رسان و قدرت یافتن دیپلماسی عمومی در برابر قدرت‌های سخت نظامی و سیاسی، داشته‌های ایران را در این زمینه قابل اتکا دانست و فرش دستباف را یکی از مهمترین داشته‌ها دانست.

عضو کمیته فرش فرهنگستان هنر همچنین با اشاره به نمونه‌های متعددی از به‌کارگیری فرش و نقشمایه‌های آن در مناظر شهری دیگر کشورها و نیز ایران گفت: در دنیای امروز که دیپلماسی هنری کارکردی افزون‌تر از نظامی‌گری و سیاست‌ورزی عریان یافته است، فرش ایرانی‌می تواند نقش برند ملی و شهری را در سرزمین ما ایفا کند.

حمید کارگر با نمایش تصاویری از رویکرد دیگر کشورهای تولیدکننده فرش دستباف برای بهره‌گیری از این توان در هویت‌سازی و نیز جذب گردشگر، خواستار توجه بیش از پیش معماران و شهرسازان به عناصر موجود در هنرهای سنتی به ویژه نقشمایه‌های اصیل و نیز فرش ایرانی شد.

عضو انجمن علمی فرش ایران با اشاره به ظرفیت‌های بالای فرش دستباف برای ایفای نقش در حوزه دیپلماسی هنری، با ارایه برخی نمونه‌ها و کارکردها، بر لزوم تکثیر و تقویت این رویکرد تاکید کرد.

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی همچنین در بخش دیگری از سخنان خود به تشریح ویژگی‌ها و میراث خاندان عمواوغلی در فرش ایران و خراسان پرداخت.

کارگر با اشاره به توانمندی برادران عمواوغلی در بافت فرش‌های بزرگ‌پارچه، تنوع و نوآوری در عین حفظ اصالت‌ها، تأکید بر استفاده از مواد اولیه مرغوب و رنگ‌های طبیعی و تسلط در ریزبافی را از جمله مختصات آنان دانست.

وی همچنین شاگردپروری، سفارش گرفتن از دربار و چهره‌های سرشناس و نیز باقی ماندن آثار در موزه‌ها و کاخ‌ها را از جمله علل شهرت عمواوغلی‌ها برشمرد.

زهرا محسنی (کارشناس و پیشکسوت صنایع دستی) نیز در این نشست با مروری بر تاریخ منسوجات و دستبافته‌های ایرانی، از قدمت و دیرینگی هنر بافت در این سرزمین سخن گفت.

وی همچنین به قرابت و پیوند میان نقوش و طرح‌های به کار رفته در پارچه‌ها و منسوجات با فرش‌های ایرانی اشاره کرد و مشابهت این دو حوزه را مقوم یکدیگر و مکمل تاریخی هم دانست.

پس از این نشست از فرش بزرگ‌پارچه‌ای منتسب به آرامگان نادرشاه افشار که در سال 1346 بافته شده است رونمایی شد.

این فرش در ابعاد 3.5 در 10.3 متر با مساحت تقریبی 36 مترمربع دارای کتیبه «صابر» است و به سفارش انجمن آثار ملی بافته شده است.

گفتنی است این نشست روز دوشنبه 21 خرداد 1403 به مناسبت روز ملی فرش و به همت موزه بزرگ خراسان در محل این موزه واقع در بوستان کوهسنگی مشهد برگزار شد.