فرش در ایران
آشنایی با قالی اردکان
سایت اطلاع رسانی فرش ایران - کارپتور
هنر بافتن فرش و یا قالی‌بافی با دست ، از هنرهای اصیل ایرانی است که از دیرباز تا کنون چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. از قرن‌ها پیش هر مسافری که به قصد تجارت ، سیاحت یا جهانگردی به این سرزمین کهن پا گذاشته است ، در خاطرات خود یا در سفرنامه‌اش از هنری زیبا و چشم‌نواز به نام فرش دستباف یاد کرده است که با تار و پودی در هم تنیده و با نقش‌های سنتی اصیل و رنگین آن را توصیف کرده است.
این نقوش زیبا که غالبا الهام گرفته از طبیعت هستند ، می‌توانند تصویر حیات وحش منطقه‌ای که فرش در آن بافته شده است را به شکل آهو یا گوزنی زیبا و با حاشیه‌ای از گل و بوته نشان دهد ، ولی اکثر نقوش فرش ایرانی را گل و بوته‌هایی زیبا تشکیل می‌دهد که با نقوش اسلیمی در هم آمیخته شده‌اند و هنر دست ایرانیان را به رخ جهانیان می‌کشند که زیباترین آنها در فرش دستباف اردکان قابل مشاهده است.
فرش‌های ایرانی بسیار قدیمی را می‌توان در موزه‌های بزرگ دنیا پیدا کرد ، همچنین امروزه مردم دنیا فرش دستباف ایرانی را به صورت تابلوفرش ، قالیچه و قطعه‌های فرش بزرگ ، در منازل خود با افتخار نگهداری می‌کنند که در این میان تابلوفرش و فرش اردکان جایگاه ویژه‌ای دارد.
فرش دستباف اردکان
فرش دستباف ایرانی تقریبا در تمام مناطق این کشور بافته می‌شود و بسته به شرایط اقلیمی که هر منطقه دارد ، این فرش‌ها در هر شهر یا استان ویژگی‌های مختص به خود را دارد. این خصوصیات می‌توانند در رنگ ، طرح و نقشه ، نوع جنس و مواد اولیه نمودار شوند که فرش هر منطقه را از سایر مناطق متمایز می‌سازد.
در این میان استان یزد هم از این هنر با ارزش بی‌بهره نیست ، بلکه فرش دستباف یزد جزو بهترین‌ها در ایران از نظر طرح و نقشه و کیفیت است. اما وقتی به هنر فرش‌بافی در یزد نگاه می‌اندازیم ، این صنایع دستی زیبا در شهر تاریخی اردکان بیش از همه خودنمایی می‌کند. فرش دستباف اردکان با ویژگی‌های گاه منحصر به فرد و گاه شبیه به مناطق هم‌جوار خود همیشه از پتانسیل بالایی در استان یزد برخوردار بوده است.
در این مقاله سعی داریم شما را با این هنر اصیل در شهر اردکان بیشتر آشنا کنیم ، ادامه این مطلب را از دست ندهید.
پیشینه فرش اردکان
صنایع دستی مانند زیلو ، زنجیربافی و کرباس از هنرهایی هستند که بیش از دو قرن در اردکان قدمت دارند. اما برای هنر فرش‌بافی در اردکان تاریخ دقیقی در دست نیست ؛ بعضی قدمت آن را ۱۵۰ سال دانسته‌اند و بعضی دیگر معتقدند که بافتن فرش در اردکان از اوایل همین قرن آغاز شده است.
مردم اردکان می‌گویند فرش‌بافی به شیوه اصولی و منسجم اولین بار حدود یک قرن پیش در منطقه‌ای قدیمی در این شهر به نام چرخاب آغاز شده است. وقتی هنر فرش به این شهر وارد شد قالی‌بافان اردکان ابتدا زیر نظر استادان کرمانی کار خود را آغاز کردند ، جالب است بدانید که این هنرمندان در ابتدا فقط آقایان بودند و رفته رفته جای خود را به زنان اردکانی دادند.
در هر صورت فرش دستباف در اردکان به خاطر کیفیت و زیبایی بالایی که دارد در همین مدت نه چندان زیاد جایگاه خوبی در میان فرش‌های دستباف ایران پیدا کرده است.
کیفیت و هنر دست مردم این دیار کم‌کم به حدی بالا رفت که در کنار قالی کاشان و تبریز که همیشه از بهترین‌های ایران بوده‌اند جای خود را باز کرده و امروزه در تمام فروشگاه‌های ایران و حتی خارج از کشور ، طرح‌های دستباف اردکان جایگاه ویژه‌ای دارد.
مواد اولیه فرش دستباف اردکان
از دوران قدیم همیشه فرش ایرانی از بهترین مواد اولیه طبیعی بهره برده است و این یکی از رازهای ماندگاری این هنر کهن به نام کشور ما می‌باشد ؛ موادی که اکثرا از محیط زندگی سنتی بافندگان قالی به دست می‌آید و هر نخش با تار و پود زندگی آنان گره خورده است.
فرش اردکان نیز از این قاعده مستثنی نیست و مواد اولیه در این شهر غالبا پشم ، کُرک ، ابریشم طبیعی و پنبه است که همین امر سبب شده قالی این منطقه از کیفیت و شهرت خوبی برخوردار باشد.
جالب است که تمام عملیات نخ‌ریسی و رنگرزی الیاف در خود اردکان و توسط متخصصان سنتی در این امر انجام می‌شود. البته این امور در گذشته کاملا گیاهی و طبیعی انجام می‌شد ولی امروزه علاوه بر روش سنتی ، به صورت شیمیایی هم صورت می‌گیرد.
تار و پود قالی اردکان
در فرش ایرانی رشته‌هایی ثابت در دار قرار می‌گیرند که به آن تار می‌گویند و رشته‌هایی هم نقش محکم کردن ریشه‌ها را بر عهده دارند که پود نام دارند. جنس تار و پود فرش دستباف اردکانی غالبا از پنبه است و جنس خامه یا پرز آن را پشم ، کرک و ابریشم تشکیل می‌دهد.
طرح و نقش قالی دستباف اردکان
با این حساب آغاز کار قالی‌بافی در اردکان با طرح‌های کرمانی و یزدی آغاز شد و بعد از آن نقوش کاشانی در این دیار بافته شد ، البته این طرح‌ها گاهی بسته به ذوق و سلیقه هنرمندان اردکانی کمی تغییر می‌کرد و اینگونه بیشتر خاص این منطقه می‌شد. مدتی هم نقوش نائین در به این خطه وارد شدند اما در نهایت فرش کاشان جای خود را به شکل ویژه‌ای در اردکان باز کرد ، به طوری که امروزه به صورت جدایی ناپذیری به هم گره خورده‌اند.
طرح‌های اردکان اکثرا از اصیل‌ترین نقوش ایرانی بهره می‌برند که غالبا طرح‌های شلوغ و بسیار زیبا هستند که مدل شکارگاهی و یا زیرخاکی از این دسته می‌باشند ؛ اغلب این نقشه‌ها ، طرح‌های کاشان می‌باشند اما بعضی نقش‌ها از قدیم به نام اردکان معروف هستند و شناخته می‌شوند.
در طول ادوار مختلف طرح‌های بسیاری در این شهر بافته شده‌اند ، نقوشی مانند : لچک‌ترنج کاشان ، ترنج خورشیدی ، لوزی و دایره، ترنج نائین، افشان ، طرح‌های حاشیه درباری ، شاه عباسی و…
رنگ و اندازه در فرش دستباف اردکان
قالی‌های دستباف ایرانی همیشه از رنگ‌های متنوعی بهره برده‌اند که بیشتر بستگی به منطقه‌ای دارند که در آن بافته می‌شوند ؛ این رنگ‌ها گاهی نقوش شاد و چشم‌نواز روی زمینه‌ای تیره هستند و گاه نقوشی با رنگ‌های ملیح روی زمینه‌ای روشن و یا تلفیقی از هر دو.
نقش‌های فرش در این شهر کلا در شانزده یا هفده رنگ می‌باشند و زمینه‌های آنها در سه رنگ اصلی: لاکی ، کرمی و سرمه‌ای بافته می‌شوند ، اما در این میان زمینه‌های سبز ، مسی ، فیروز‌ه‌ای و خاکی هم به چشم می‌خورد.
اندازه و ابعاد فرش دستباف تولید شده در این منطقه معمولی است و در اندازه‌های دوازده متری ، شش متری ، قالیچه و کوچکتر یافت می‌شوند ؛ اندازه این قالی‌ها گاه در سایز پشتی است.
ویژگی‌ها و نوع بافت قالی اردکان
در ایران انواع فرش‌بافی به سه دسته تقسیم می‌شوند : عشایری ، روستایی و شهری که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند و از آنجا که اردکان نیز یکی از شهرهای قدیمی کشور است ، نوع فرش‌بافی در آن جزو دسته شهری قرار می‌گیرد.
قالی‌های اردکان پرداخت مناسبی دارند و جزو دسته پرگوشت به حساب می‌آیند و در عین حال ظرافت خاصی در بافت آنها به کار می‌رود ، این فرش‌ها همه سرنخ دارند و از مدل درفشی محسوب می‌شوند.
از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد در قالی این شهر که آن را جزو بهترین فرش‌های ایرانی قرار داده است طرز بافت آن است. مهم است که فرش دستباف بی عیب و نقص باشد و هر چه این ویژگی را بیشتر داشته باشد ارزش بیشتری دارد. کارشناسان ، فرش دستباف اردکان را عاری از هر گونه غلط‌بافی و جفتی‌بافی می‌دانند و آن را جزو بهترین‌های کشور دسته‌بندی می‌کنند.
مناطق بافت فرش اردکان
شهر اردکان حدود صد هزار نفر جمعیت دارد و در شصت کیلومتری شمال یزد قرار دارد. علاوه بر خود این شهر ، طرح‌های آن در توابع آن نیز بافته می‌شود ؛ مناطقی چون عقدا ، احمدآباد ، ترک‌آباد ، خزانق و میبد در خود استان یزد فرش اردکان را تولید می‌کنند اما استان‌های دیگر هم از بافت قالی اردکان بی‌بهره نیستند ، مناطقی در جنوب کشور و در منطقه شرق سیستان و حتی در استان هرمزگان به بافت این فرش می‌پردازند.
میزان تولید و صادرات قالی اردکان
طبق آمار به دست آمده در استان یزد پانزده هزار نفر عضو اتحادیه قالی دستباف هستند که علاوه بر این ، حدود چهل هزار نفر هم بافنده خانگی در اردکان و استان یزد وجود دارند. در اردکان سالانه هفت هزار متر مربع فرش تولید می‌شود که علاوه بر مصرف داخلی ، سهم بزرگی در ارز آوری و صادرات به کشورهای دیگر دارد.
این فرش به دلیل کیفیت بالا و ویژگی‌هایی که با آنها آشنا شدید ، طرفداران زیادی در سراسر جهان دارد ؛ علاوه بر کشورهای حاشیه خلیج فارس ، مشتریان پر و پا قرص دیگری هم در سراسر جهان برای فرش و قالی اردکان وجود دارد ؛ کشورهایی نظیر استرالیا ، آلمان ، سویس و از همه مهمتر امریکا از بزرگترین بازارهای تقاضا برای این محصول هستند ؛ اما متاسفانه پس از تحریم‌های اخیر ، میزان صادرات آن کاهش زیادی داشته است.
فرش اردکان به عنوان میراث فرهنگی
متاسفانه در سال‌های اخیر کشورهایی نظیر چین ، افغانستان و هند ، هنر مردم اردکان را کپی کرده و در بازار جهانی به فروش رسانده‌اند که این نیز یکی از عوامل کاهش صادرات این محصول شد ؛ اما خوشبختانه این هنر ارزشمند در دی‌ماه سال ۹۴ به عنوان میراث فرهنگی ایران به ثبت جهانی رسید و این موجب آشنایی جهان با هنر ایران ، بخصوص اردکان بود و اکنون می‌توان حقوق از دست رفته را از کپی‌برداران مطالبه کرد.
اگر این مطلب را می‌پسندید از طریق لینک‌های زیر در شبکه‌های اجتماعی به سایر علاقه مندان همرسانی کنید!
دیدگاه ها