فرش در جهان

فرش نخجوان نمونه ای از هنرهای کاربردی تزیینی

سایت اطلاع رسانی فرش ایران - کارپتور
نوشته: سوسنبر آقامالیوا

قالی بافی یکی از هنرهای کاربردی تزیینی قدیمی آذربایجان است این هنر که مورد علاقه مردم آذربایجان بود، قرن ها با دقت فراوان از نسلی به نسل دیگر منتقل شد مردم برای تامین آسایش خود به حرفه اولیه نمدمالی پرداختند و بعدها شروع به بافتن طرح های مختلف از پشم های رنگارنگ روی نمد کردند.

در طول هزاره نمد در امور منزل و انواع فرش ترویج شده بود که از آن ها بست حصیر، پالاز(پلاس)، گلیم، سماخ (سوماخ)، ورنی، شدا، زیلی، چچیم (جاجیم)و قالیچه ظاهر شددر آذربایجان قالی بافی به سه گروه گوبا-شیروان، گنجه-قزاق و نخجوان- تبریز تقسیم و ترویج شد اما حیف که سنت قالیبافی نخجوان بعدها به فراموشی سپرده شد و محصولات قالیبافی نخجوان به نام مکتب قالیبافی تبریز در تاریخ ثبت شد و مطمئناً در سراسر جهان گسترش یافت.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که هنگام صحبت از آموزش قالی‌بافی باید به این نکته توجه داشت که بین مکتب تبریز و نخجوان شباهت زیادی وجود داردفرش نخجوانی از نظر اصول فنی با فرش تبریز تفاوت دارداین تفاوتها از جمله در طرح های انتزاعی ابتدایی، ضخامت نخ های پود و نخ‌های چله، به چشم می‌خورند.

این توصیفات را بر روی بناها، در نمونه‌های معماری، بر روی مقبره‌ها و دیگر نمونه‌های هنری مقبره معماری یوسف بن کوسییر، مومنه خاتون، در حدود قرن دوازدهم، بنای یادبود گلستان قرن سیزدهم و مقبره چند وجهی قره‌باگلار در حدود قرن سیزدهم تا چهاردهم می‌بینیم. طرح های فرش به صورت جداگانه از ترکیب هندسی نابرابر ظاهر می شوندمسافران خارجی در قرون وسطی که به نخجوان می آمدند، همچنین تجار و دیگر مردم، فرش های گران قیمت و قدیمی نخجوان را به کشورهای خارجی برده و به عنوان آثار هنری متعلق به ملل دیگر به فروش می رساندند.

امروزه از این مرواریدهای مشهور جهانی، به عنوان نمونه‌های فرهنگی تمدن جهانی در موزه ها نگهداری می‌شوند: این نمونه ها در لوور (پاریس)، واتیکان (رم)، ویکتوریا و آلبرت (لندن)، متروپولیتن (نیویورک)، ارمیتاژ (سن‌پترزبورگ)، کراکووا (لهستان)، توپکاپی (استانبول) و سایر موزه‌های پرطرفدار، در مجموعه‌های افراد مختلف، همراه با فرش‌های تبریز، گنجه، قزاق، گوبا، شیروان، قره باغ نیز فرش‌های نخجوانی بسیار قدیمی نگهداری می‌شوند.

فرش اوچولوگ
فرش اوچولوگ

فرشی به نام اوچولوگ() در میان قالی های نخجوان بسیار متمایز استاین فرش به دلیل اصالت و کامل بودن، توصیف انسان و حیوان بر روی آن، مورد تحسین قرار گرفته استجزئیات نمادین در تارهای ظریف قالی گنجانده شده است بدون گره بودن و نقوش هندسی روی آن، ما را به یاد نیاکانمان با تاریخ چند صد ساله مکتب قالی بافی نخجوان می اندازدفرش های مربوط به شکار نیز متعلق به مکتب قالیبافی تبریز است.

اما نقوش شکار فرش نخجوان با فرش تبریز کمی متفاوت استنقوش شکار در فرش تبریز کاملاً متفاوت منعکس شده استقالی های نخجوان به دو نوع با شش جور تقسیم می شوند که شامل «آیریگل»، «فیریزایی»، «خانکسنی»، «خانکاروان»، «دلالی»، «گوشلو» هستنداز دیگر ویژگی‌های بارز فرش نخجوان می‌توان به طول پرز‌ها (۱۲-۱۰ میلی‌متر)، نازکی ضخامت خامه (۹۰ تا ۱۶۰ هزار  گره در متر مربع)، ضخامت نخ، گل‌های درشت و ملموس بودن طرح‌های هندسی اشاره کرد. .

قالی‌های نخجوان عمدتاً از پشم بهاره بافته می‌شوندزیرا پشم بهاره از الیاف بلند است و برای ریسندگی بسیار مناسب استیکی از محاسن قالی نخجوان این است که در قالی‌هایی که در اینجا بافته می‌شود از نخ‌های ابریشمی بسیار مرغوب اردوباد استفاده می‌شده استاین قالی‌ها توسط مسافران، بازرگانان و فرماندهان ارتش «راه ابریشم» بسیار گران‌تر خریداری می‌شد و در بازارهای مختلف جهانی گران‌تر به فروش می‌رسیداین فرش‌ها صرفاً به عنوان فرش «اسلام» شناخته می‌شدند، زیرا برای خریدارانی اهمیت چندانی نداشت که کجا بافته می‌شدند.

بنابراین قالی های نخجوان به قالی های تبریز، اردبیل و خراسان معروف بودامروزه فرش بسیار معروف نخجوان که در سایر مناطق آذربایجان تجسم یافته است در موزه تاریخ ایروان تحت عنوان فرش ارامنه ایجوان () در معرض دید مخاطبان جهانی قرار گرفته استامروزه ده ها فرش نخجوان در موزه فرش نخجوان، موزه تاریخ نخجوان و ده ها موزه دیگر به نمایش گذاشته شده است.

فرش نخجوان و همچنین فرش آذربایجان برای فناوری تهیه به دو دسته پرزدار و تخت (بدون پرز) تقسیم می شوندفرش‌های بدون پرز نظیر انواع پلاس، جاجیم، شاده، ورنی، زیلی، سوماخ، در مقایسه با فرش‌های پرزدار، از قدمت بیشتری برخوردارندفرش‌های پرزدار پر از خطوط چند ترکیبی و نقوش زینتی غنی بطور خاصی متفاوتندپالت رنگ آنها با تمام رنگ های رنگین کمان متناسب است.

اسامی فرش عمدتاً با محل تولید ارتباط دارد قالی بافی در نخجوان از قرنها پیش تا به حال حاضر ادامه دارد و سنت های قالی بافی در نقاط مختلف نخجوان به گونه ای متفاوت در حال ادامه حیات است.


موزه دولتی فرش نخجوان

 

هیچ روستایی در نخجوان نیست که به نوعی از قالی بافی مشغول نباشدتجارت قالی بافی در نخجوان امروز زنده است و در آینده نیز زنده خواهد بودزیرا توجه دولتی به این اثر هنری ملی بسیار زیاد استفرمان ریاست جمهوری که در 6 مارس 2007 توسط الهام علی اف، رئیس جمهور جمهوری آذربایجان امضا شد، یک مراقبت واضح دولتی برای قالی بافی و موزه های فرش است که امروزه از آنها محافظت و نگهداری می کنند.

اگر این مطلب را می‌پسندید از طریق لینک‌های زیر در شبکه‌های اجتماعی به سایر علاقه مندان همرسانی کنید!

دیدگاه ها

  • هنوز دیدگاهی ثبت نشده است!

نظرات شما:

  • نظرات حاوی هرگونه توهین و یا نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظرات به غیر از زبان فارسی و یا غیر‌مرتبط با مطلب، منتشر نمی‌شود.