قالی چهار مرغ بلوچ در رویداد از افسانه تا اصالت

سایت اطلاع رسانی فرش ایران - کارپتور

عبدالحسین قاسم‌نژاد دانش‌آموخته کارشناسی فرش با گرایش رنگرزی گیاهی از دانشگاه علم و هنر اردکان و دارای کارشناسی ارشد پژوهش در هنرهای سنتی از دانشگاه سوره است.
آغاز فعالیت او در حوزه فرش دستباف همزمان بوده با دوران تحصیل، در این ایام به صورت نیمه وقت با استفاده از امکانات دانشگاه برای برخی از تولیدکنندگان محلی رنگرزی گیاهی انجام می‌داد.
پس از پایان تحصیل در سال 1388 تدریس رنگرزی گیاهی در دانشگاه را آغاز کرد که تا به اکنون ادامه دارد.
از سال 1393 با مرکز ملی فرش ایران همکاری خود را به عنوان کارشناس در معاونت امورتحقیق و آموزش آغاز کرد و با تغییر در مدیریت مرکز ملی فرش ایران، قاسم‌نژاد به پیشنهاد دکتر میرزاامینی در استخدام شرکت فرش ایران درآمد.
در این میان او به پیروی از علاقه خود خرید و فروش فرش‌های عشایری و روستایی را آغاز کرد. عبدالحسین قاسم‌نژاد تا به اکنون شش عنوان کتاب تخصصی فرش دستباف به نگارش درآورده است که از آن جمله می‌توان به «پژوهشی باستان‌شناسانه در زیرانداز بافی ایران»، «نقش خیال» و Dreamy اشاره کرد.

قاسم نژاد در رویداد از افسانه تا اصالت قالی چهار مرغ بلوچ را عرضه کرده است. قالی بلوچ از دسته بافته‌هایی است که در گذر روزگار با تغییرات جغرافیای سیاسی که در ایران رخ داده است، امروز در سه کشور ایران، پاکستان و افغانستان تولید می‌شود. از دل‌انگیزترین بافته‌های بلوچ سجاده‌ها و یا بافته‌هایی است که برای خواندن نماز مسلمانان تولید می‌شود. قالی «چهار مرغ» بافته منطقه زیرکوه شهرستان قائن است. مساحت 96 سانتی‌متر (80 در 120 سانتی‌متر)، با رج‌شمار 50 گره در 10 سانتی‌متر. رنگرزی شیمیایی و قدمت آن کمتر از 50 سال است.

چنانچه دیده می‌شود قالی به دو بخش با رنگ روشن و تیره تقسیم شده است. رنگ روشن به صورت مربع و در مرکز و رنگ تیره محاط بر این مربع روشن است. در نگاه نخست آنچه در میانه اثر دیده می‌شود چهار پرنده (طاووس) هستند که به صورت قرینه در مقابل یکدیگر جای دارند. در میانه این پرندگان یک لوزی نقش شده است. این لوزی در حاشیه‌ها دارای نقشی انتزاعی از سر پرنده آبزی است، که گویی گرداگرد یک برکه یا آبگیر نشسته‌اند. درون لوزی نیز چهار پرنده با دو رنگ مجزا در مقابل یکدیگر به صورت نشسته نقش شده‌اند؛ آنگونه که پرندگان آبزی بر روی آب شناور می‌شوند. بخش تیره رنگ قالی خود نیز به دو بخش تقسیم می‌شود. بخشی که گرداگرد مربع مرکزی است با نقش‌مایه‌های واحد و تکرار شونده. مایگان یا نقشه این بخش به صورت زیگزاگ در فراز و فرود است. اجزای این نقش خود دارای دو جز است؛ یک جز نقش‌مایه‌های انتزاعی از سر پرندگان آبزی است که به صورت قرینه در تعداد شش عدد نسبت به هم نقش شده‌اند. جز دوم که بر خطی عمودی قرینه گشته هم می‌تواند یادآور گیاه زندگی باشد و هم می‌تواند انتزاع پرندگان مانند جز نخست باشد. بخش دوم متن تیره که به صورت یک سطح مستطیل شکل در دو سوی قالی نقش شده است، مانند بخش‌های دیگر، نقش‌مایه‌های انتزاعی است از پرنده آبزی که گرداگرد یکی لوزه نقش شده‌اند.  در مجموع نقش‌مایه‌های این قالی نشان از باران‌خواهی و افزایش آب است. چه آنکه در دانش نماد‌شناسی، مرغ آبزی نشان از فصل باران است. لوزی نیز نماد مترادف برکه و یا آبگیر است. همچنین طاووس را مرغ ناهید می‌دانند و آن نشان آب است. دو دیگر طاووس پرنده‌ای خورشید‌وش و با افزایش روزی در ارتباط است. از این رو در بنیان این قالی که کاربردی برای سجاده نیز داشته است چنین پنداشته می‌شود که با آرزوی فراوانی آب و باران بافته شده است.

با کلیک روی این لینک، به لیست تمامی مطالب مرتبط با این رویداد در یک صفحه دسترسی پیدا کنید