سایت اطلاع رسانی فرش ایران - کارپتور
گزارش از: هوشنگ حبیبی بسطامی
پویا خادمیان در نشستی با اصحاب رسانه که در انجمن توسعه و آبادانی مهدیشهر برگزار شد از احیای فرش خودرنگ ایل سنگسر با همت انجمن توسعه مهدیشهر خبر داد و اظهار کرد: در همین راستا تعدادی از ریسندگان و بافندگان ساماندهی و از آنها خرید تضمینی صورت می‌گیرد.
وی از فعالیت مستمر ۱۶ ریسنده با هدف تهیه موارد اولیه تحت نظر کارگروه فرش خودرنگ انجمن توسعه مهدیشهر خبر داد و افزود: علاوه بر این فرخوانی برای جذب ۵۰ ریسنده دیگر اعلان شده است.
خادمیان از فعالیت ۲۰ بافنده ذیل کارگروه فرش خودرنگ انجمن توسعه مهدیشهر با هدف تولید فرش خودرنگ خبر داد و گفت: همچنین فراخوانی برای جذب ۲۰ بافنده دیگر نیز منتشر شده است.
وی از آموزش کامل ریسنده ها و بافنده‌های فرش خودرنگ در چند سال اخیر خبر داد و تصریح کرد: به هر میزان که متقاضی در حوزه ریسندگی و بافندگی در شهرستان و استان باشد، کارگروه فرش خودرنگ انجمن توسعه مهدیشهر از آن استقبال می‌کند.
این فعال حوزه فرش دستبافت با اشاره به ویژگی‌های ممتاز و منحصر به فرد فرش خودرنگ اظهار کرد: "فرش خودرنگ ایل سنگسر" یک فرش کاملا ارگانیک و منحصر به فرد است و از همین رو بی‌تردید از بازار صادراتی قابل توجهی برخوردار خواهد بود.
مسوول کارگروه فرش خودرنگ انجمن توسعه مهدیشهر به زیست اجتماعی متفاوت ایل سنگسر و اثرات آن بر بافت این فرش پرداخت و گفت: ایل سنگسر تنها ایل در کشور است که هشت ماه از سال زندگی شهری و چهار ماه از آن را زندگی عشایری دارد و همین در کنار ویژگی های دیگری سبب شده که فرش خودرنگ نیز از ویژگی های کاملا ممتاز و منحصر به فردی برخوردار باشد.
وی با بیان اینکه در همه جای ایران حداکثر ۶ رنگ‌بندی از پشم‌ها وجود دارد اضافه کرد: این درحالی است که به واسطه تنوع آب‌وهوایی و شیوه زندگی و کوچ عشایر این منطقه این رنگ‌بندی‌ها از تنوع بسیار بیشتری برخوردار است.
خادمیان از تفکیک حداق ۳۳ رنگ‌بندی متفاوت از پشم گوسفند سنگسری خبر داد و گفت: این ویژگی در کنار نوع خاص بافت سبب شده که فرش خودرنگ سنگسر نیز از تنوع و ارزش هنری بیشتری نیز برخوردار باشد.
وی با اشاره به پیشینه بالای بافت فرش خودرنگ خاطرنشان کرد: ایل سنگسری دارای سبک زندگی خاص خود است و فرش خودرنگ نیز از دل این سبک زندگی می‌آید.
مسوول موزه فرش خودرنگ مهدیشهر با اشاره به ریز گره بودن فرش خودرنگ سنگسری گفت: "فرش خودرنگ ایل سنگسر" دارای بافت و گره های ریز بین ۴۶ تا ۴۷ گره است و این ویژگی که از زیست شهری عشایر منطقه گرفته شده، متفاوت از فرش های خودرنگ دیگر مناطق کشور است که حداکثر دارای ۲۰ گره هستند.
وی با بیان اینکه این شیوه از بافت سبب شده که فرش خودرنگ سنگسر از استحام بسیار فوق العاده ای برخوردار باشد گفت: همین استحکام سبب شده که در آلمان به فرش خودرنگ مهدیشهر لقب فرش آهنین داده شود.
فرشی که مثل ابریشم می‌درخشد....
وی تنوع در نقش و متریال‌ها را از دیگر ویژگی های "فرش خودرنگ ایل سنگسر" دانست و ادامه داد: استفاده از نوع خاصی از پشم بره "اول‌چین" که زندگی و چرا در ارتفاعات بالای منطقه سبب شده که طول الیاف آن بلندتر و خوش‌رنگ‌تر از پشم دیگر مناطق باشد در کنار بافت‌های ذهنی و خلاقانه و..سبب شده که "فرش خودرنگ ایل سنگسر" فرشی کاملا منحصربه فرد باشد.
وی اضافه کرد: همین خصوصیات سبب شده که "فرش خودرنگ ایل سنگسر" مثل "ابریشم" بدرخشد و این درخشندگی سال‌ها بعد از بافت و بعد از هر شست‌وشو کاملا هویدا است.
مسوول کارگروه فرش خودرنگ انجمن توسعه مهدیشهر خاطرنشان کرد: این فرش خودرنگ هم از نظر مواد اولیه و هم از نظر زیبایی‌شناسی و نقش و بافت و...کاملا متمایز از دیگر فرش های خودرنگ است که نمونه هایی از آنها در گذشته در مناطقی مثل قم، تبریز، سمیرم، شیراز نائین و...بافته می شده است.
نگارش ۶ پایان‌نامه با موضوع فرش خودرنگ
وی در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا در خصوص چرایی مرگ این نوع از فرش دستبافت در گذشته اظهار کرد: متاسفانه در مقاطعی سفارش بافت فرش‌هایی به شیوه فرش دستبافت نایین و قم و...در مهدیشهر و خصوصا در بین عشایر سنگسری مرسوم می شود و با رواج این گونه فرش بافی‌ها، کم کم بافنده ها از آن ذهنی‌بافی خاص منطقه و بافت فرش خودرنگ که قدمت بالایی هم داشته فاصله می گیرند.
این کارشناس فرش خودرنگ،از تلاش دپارتمان فرش خودرنگ مهدیشهر برای انجام پژوهش های دانشگاهی برای رونق بیشتر این بافته و چرایی از بین رفتن آن و...خبر داد و گفت: در همین راستا در حال حاضر ۶ پایان‌نامه با موضوع فرش خودرنگ در دانشگاه های تهران، سمنان، شهرکرد و...در حال انجام است.
مسوول کارگروه فرش خودرنگ انجمن توسعه مهدیشهر با اشاره به ایجاد تنها موزه فرش خودرنگ جهان در مهدیشهر از راه اندازی این موزه به عنوان یکی از برکات این رویداد فرهنگی نام برد و گفت: بیش از یک صد تخته فرش خودرنگ در این موزه گردآوری شده که همزمان با این رویداد فرهنگی در قالب یک نمایشگاه در معرض دید علاقه مندان قرار می گیرد.
فرش‌ها با قدمت ۵۰ تا ۱۵۰ سال
وی با بیان اینکه بخش عمده این فرش ها معمولا ۵۰ تا ۱۵۰ سال قدمت دارند افزود: یکی از برنامه های ما در آینده، ارتباط با موزه های دنیا و نمایش این فرش ها در موزه های دنیا است تا بیشتر به رسالت خود در معرفی این میراث ایل سنگسر عمل کرده باشیم.
خادمیان با بیان اینکه این نمایشگاه و جشنواره ملی ۱۶ تا ۲۰ خرداد برگزار می شود اظهار کرد: از ۱۶ تا ۱۸ خرداد بازدیدها انفرادی و در سه سانس ۵، ۶ و ساعت هفت عصر است.
وی اضافه کرد: روزهای ۱۹ و ۲۰ خرداد نیز بازدیدها گروهی بوده و تورها و آژانس های گردشگری در این دو روز میهمانان خود را به نمایشگاه می آورند.
نمایش بیش از ۱۰۰ فرش و گلیم خودرنگ در مهدیشهر
دبیر اجرایی رویداد فرهنگی فرش خودرنگ ایل سنگسر گفت: جشنواره ملی فرش خودرنگ ایل سنگسر ۱۶ تا ۲۰ خردادماه در عمارت خیل‌خان مهدیشهر برگزار می‌شود.
علی صفائی در گفت‌وگو با خبرنگاران اظهار کرد: همزمان با این رویداد مهم فرهنگی، کلکسیونی از فرش های خودرنگ که دربرگیرنده فرش های خودرنگی از ایل سنگسر و برخی از شهرهای دیگر است نیز برگزار می شود.
وی از نمایش بیش از ۱۰۰ فرش و گلیم خودرنگ در حاشیه این رویداد فرهنگی خبر داد و گفت: علاوه بر این تلاش هایی که در قالب پروسه احیای فرش خودرنگ از سوی انجمن توسعه مهدیشهر انجام شده نیز در این نمایشگاه به نمایش درمی‌آید.
دبیر اجرایی رویداد فرهنگی فرش خودرنگ ایل سنگسر از اجرای نمایش و موسیقی با موضوع فرش خودرنگ سنگسر در این جشنواره ملی خبر داد و اضافه کرد: مهمانان زیادی برای حضور در جشنواره دعوت شدند که رئیس مرکز ملی فرش ایران و دو تن از معاون وزیر میراث فرهنگی، جمعی از هنرمندان برجسته حوزه فرش و...از آن جمله اند.
وی ضمن دعوت از عموم علاقه‌مندان هم استانی برای حضور در این رویداد مهم فرهنگی گفت: از عموم آژانس های فعال در حوزه گردشگری نیز دعوت می کنیم تورهای خود را به زمان برپایی این رویداد موکول کنند تا گردشگران علاوه بر بهره مندی از طبیعت دل‌انگیز و بناهای تاریخی با این دستاورد و هنر میراثی ایل سنگسر بیشتر آشنا شوند.
ایل سنگسر بزرگترین ایل عشایری استان سمنان است، زندگی این ایل کهن و مردمان سختکوشش در جغرافیایی متنوع و متلون سبب شده که از داشته های فرهنگی و هنری متنوعی نیز برخوردار باشد و فرش خودرنگ تنها یکی از آن هزاران است. هنری که در صورت معرفی می تواند به عنوان یک برند مطرح و گردشگران زیادی را رهسپار این منطقه خوش آب و هوا کند.
به هر روی اگرچه فرش خودرنگ سنگسری امروز در قیاس با گذشته طلایی و باشکوه اش، فاصله داشته و "حال نزار"ی دارد اما از آنجا که "همچنان بر دار" است دیری نخواهد پایید که با تلاش فرزندان این دیار، این هنر دیرپای مردمان ایل تبار سر از موزه های بزرگ دنیا در بیاورد.
خوشبختانه به همت انجمن توسعه مهدیشهر در چند سال اخیر این هنر کهن از احتضار خارج و دوباره احیا شده است. استقبال نسل جوان از این میراث کهن مایه بسی مسرت و امیدواری است. استقبالی که نمودی از آن را پیشتر در جشنواره ملی ایل سنگسر نیز دیده و چشیده‌ایم.
کارپتور / تحلیل خبر:
هنر منحصربهفرد فرش خودرنگ ایل سنگسر—که به‌اختصار «نزار» نامیده شده—در آستانه احیا قرار دارد
ویژگی‌های برجسته فرش سنگسر
- کاملاً خودرنگ و ارگانیک: این نوع فرش تنها فرش خودرنگ ایرانی است که همچنان با روش سنتی بر دار قالی بافته می‌شود
- تنوع رنگ طبیعی کم‌نظیر: تفکیک حداقل ۳۳ رنگ از پشم گوسفند سنگسر گزارش شده—اطلاعی چشمگیر در مقایسه با سایر فرش‌های سنتی که اغلب ۶ رنگ یا کمتر دارند
- بافت ریز با گره بالا: فرش‌ها بافته‌شده دارای ۴۶–۴۷ گره در هر واحد‌اند؛ این استحکام و تراکم بالا باعث لقب «فرش آهنین» در آلمان شده
- درخشندگی ظریف همچون ابریشم: استفاده از پشم «اول‌چین» گوسفندان منطقه و شیوه خاص بافت موجب درخشندگی پایدار و جلوه ابریشمی آن شده
اقدامات احیا و حمایت‌ها
- تأسیس کارگروه فرش خودرنگ در انجمن توسعه مهدیشهر با جذب و آموزش حدود ۱۶ ریسنده و ۲۰ بافنده که به‌تدریج تعداد بیشتری نیز پذیرفته می‌شوند
- برگزاری نمایشگاه ملی فرش خودرنگ ایل سنگسر (۱۶–۲۰ خرداد) با بیش از ۱۰۰ اثر و حضور متخصصان؛ ایجاد اولین موزه فرش خودرنگ جهان در مهدیشهر
- انجام ۶ پایان‌نامه دانشگاهی در دانشگاه‌هایی چون تهران، سمنان، شهرکرد برای ترسیم طرح پایداری؛ برنامه برای نمایش آثار در موزه‌های بین‌المللی
پیامدها و فرصت‌های ملی و بین‌المللی
- ارزش صادراتی: با توجه به ویژگی‌های ارگانیک، رنگ طبیعی و بافت نفیس، این نوع فرش برای بازارهای بین‌المللی خاص جذابیت دارد.
- برند فرهنگی منحصربهفرد: هنر ایل سنگسر با قابلیت معرفی به‌عنوان یک برند ملی-فرهنگی می‌تواند گردشگران فرهنگی را جذب کند.
- فرصت میراثی و موزه‌ای: فعالیت‌هایی چون فعالیت موزه، پژوهش و نمایش بین‌المللی زمینه مناسبی برای گسترش جایگاه جهانی فراهم می‌سازد.
چالش‌ها و پیشنهادات
- حفظ پایداری تولید: نیاز به برنامه مستمر برای جذب و آموزش نسل جوان؛ فراهم‌کردن زمینه‌های درآمدی پایداری برای بافندگان.
- بازاریابی هدفمند خارجی: معرفی این فرش در نمایشگاه‌های بین‌المللی و همکاری با مجموعه‌های هنری-موزه‌ای خارجی.
- بهره‌گیری از گردشگری فرهنگی: تقویت زیرساخت فرهنگی و گردشگری در مهدیشهر برای جذب بازدیدکننده از نمایشگاه و مطالعات محلی.
- تحقیقات عمیق‌تر: حمایت دولت و دانشگاه‌ها برای تحقیقات گسترده‌تر درباره تاریخچه، تکنیک‌ها و ظرفیت‌های نوین بازاریابی.
جمع‌بندی
فرش خودرنگ ایل سنگسر، با ویژگی‌های بی‌نظیر خود در عرصه هنر دستبافت ایران، در مسیر احیایی موفقیت‌آمیز قرار گرفته است. اگر حمایت‌های فرهنگی، پژوهشی و بازاریابی ادامه یابد، این پیکره فرهنگی نه‌تنها میراثی ملی حفظ خواهد شد، بلکه می‌تواند جایگاهی جهانی برای ایران فراهم آورد
دیدگاه ها