گلیم سوزنی؛ هنرِ نقش‌اندازی ظریف میان گلیم و قالی
سایت اطلاع رسانی فرش ایران - کارپتور
گلیم سوزنی یا ورنی، یکی از اصیل‌ترین و زیباترین دست‌بافته‌های ایرانی است که میان گلیم و قالی جای می‌گیرد. این هنر باستانی که در میان عشایر آذربایجان و نواحی شمال‌غربی ایران رواج دارد، با شیوه‌ای پیچشی و بی‌نظیر بافته می‌شود و در هر تار و پود آن ردی از ذوق، صبر و فرهنگ ایرانی موج می‌زند.
گلیم سوزنی (پیچ) که در مناطق مختلف ایران با نام‌هایی چون ورنی، شیریکی‌پیچ و سوماک (Soumak) شناخته می‌شود، یکی از لطیف‌ترین و در عین حال مقاوم‌ترین بافته‌های عشایری است.
این دستبافته از دیرباز در میان ایل‌های قره‌داغ، مغان، ورزقان، مشکین‌شهر و حتی بخش‌هایی از زنجان و اردبیل رواج داشته است. برخی پژوهشگران معتقدند که تکنیک سوماک از قفقاز و نواحی جنوب‌غربی دریای خزر به ایران راه یافته و در میان ایلات آذربایجان به اوج کمال رسیده است.
در نگاه مردم‌شناسی، گلیم سوزنی نه تنها زیراندازی کاربردی بلکه تجسمی از هویت فرهنگی و ذوق هنری زنان بافنده است؛ روایتگر اسطوره‌ها، باورها و روزمرگی‌های مردمانی که طبیعت و زندگی را در تار و پود رنگین نقش می‌زنند.
پیرامون ساختار و شیوهٔ بافت این دستبافته باید گفت؛ برخلاف گلیم ساده که پودها به‌صورت مستقیم از میان تارها عبور می‌کنند، در گلیم سوزنی پود نقش‌انداز به‌صورت پیچشی به دور تارها تنیده می‌شود.
این تکنیک که به آن «پودپیچی» یا warp wrapping می‌گویند، باعث می‌شود نقوش به شکلی ظریف و منسجم بر سطح گلیم پدیدار شوند. پشت گلیم معمولاً پودهای آزاد دارد و به همین دلیل تنها از یک‌رو استفاده می‌شود.
در گلیم سوزنی، چله (تار) معمولاً از پنبه یا پشم نازک و پود نقش‌انداز از پشم یا ابریشم است. همین ترکیب باعث می‌شود سطح کار نرم و درخشان اما ساختار آن مستحکم باشد.
از جمله ویژگی‌ها و وجه تمایزهای این گلیم باید به نکات زیر اشاره کرد:
یک‌رو بودن بافت: گلیم سوزنی برخلاف گلیم‌های سنتی دو‌رو نیست؛ زیرا پودهای اضافی در پشت کار جمع می‌شوند.
استحکام بالا: به سبب تراکم تار و پیچش پود، این دستبافته دوام بسیار دارد و در طول زمان دچار پارگی یا شکاف نمی‌شود.
ظرافت در نقش: نقوش روی گلیم سوزنی گاه تا حد نقوش قالی ظریف و دقیق‌اند. بسیاری از بافندگان، نقش‌ها را بی‌نقشه و از حافظه می‌بافند.
کاربرد چندگانه: از گلیم سوزنی علاوه بر زیرانداز، برای دوخت خورجین، کیف، رختخواب‌پیچ، دیوارآویز و تزیین فضای داخلی استفاده می‌شود.
نقوش این نوع گلیم عمدتاً هندسی و شکسته‌اند. نمادهایی مانند بته، شاخ قوچ، مرغ عشق، ستاره هشت‌پر، درخت زندگی و حیوانات بومی در بافت آن به‌کار می‌روند.
رنگ‌ها بیشتر از رنگ‌های طبیعی گیاهی به‌دست می‌آیند؛ قرمز روناسی، آبی نیلی، زرد اسپرس، سبز مازوجی و قهوه‌ای پوست‌گردویی. این هماهنگی رنگ‌ها به آن جلوه‌ای آرام و اصیل می‌بخشد.
امروزه گلیم سوزنی علاوه بر ایلات اردبیل، زنجان و آذربایجان شرقی، در مناطقی از فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان نیز با تنوع محلی تولید می‌شود.
با وجود کاهش شمار بافندگان سنتی، مراکز صنایع‌دستی و کارگاه‌های آموزش بافندگی در سال‌های اخیر کوشیده‌اند تا این هنر را احیا و به بازارهای جهانی معرفی کنند. برخی برندهای طراحی داخلی نیز از گلیم سوزنی در دکوراسیون مدرن بهره می‌برند و این بافته اصیل را به زبان امروز ترجمه کرده‌اند.
گلیم سوزنی، هنری است میان زمین و خیال؛ میان کارکرد و زیبایی. این بافته نه‌تنها یادگار ذوق بانوان ایرانی است، بلکه نمونه‌ای زنده از پیوند فرهنگ، رنگ و مهارت در هنر نساجی ایران به شمار می‌آید. حفظ و معرفی این هنر به‌ویژه در میان نسل جوان، ضرورتی فرهنگی و ملی است.
دیدگاه ها