بخش سوم کارگاه رویکرد فرهنگی و هنری در فرش دستباف

سایت اطلاع رسانی فرش ایران _ کارپتور

کارگاه رویکرد فرهنگی و هنری در فرش دستباف با حضور 25 نفر از تولیدکنندگان، هنرمندان و علاقمندان به فرش دستباف در تاریخ 23 خردادماه 1402 در تالار پازیریک موزه فرش ایران برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی موزه فرش ایران، در بخش سوم  این کارگاه و از ساعت 17، حسن عزیزی هنرمند، نقاش و عضو هیات علمی دانشگاه حضرت معصومه (س) به واکاوی و رمزگشائی از افسانه شتر لیلی در قالی ایران پرداخت. وی در ابتدا ضمن خوش آمدگویی به حضار در جلسه و بینندگان لایو اینستاگرام ابراز امیدواری کرد که حضور تولیدکنندگان، هنرمندان و ذینفعان در موزه فرش همدلی و اتحادی را ایجاد کند که بتواند مشکلات و چالش های فرش دستباف را مرتفع کند. عزیزی در توصیف صنعت و هنر تصریح کرد در دوره قاجار، محمد غفاری ملقب به کمال‌الملک، نقاش نامدار ایرانی مدرسه صنایع مستظرفه را در ایران پایه گذاری کرد که تمامی هنرهای سنتی و غربی از خاتم کاری، قلمکاری تا سفالگری، نگارگری، قالیبافی و نقاشی غربی در آن آموزش داده می شد. بنابراین به افرادی که در این مدرسه تحصیل کرده بودند فارغ التحصیلان صنایع مستظرفه گفته می شد که رشته هایی را فراگرفته و با مهارت و ذوق خود آثاری را خلق می کردند. اما این نوع صنایع را با بکارگیری ماشین برای تولید انبوه باید متفاوت دانست. وی افزود البته در دوره پهلوی اول واژه هنر معادل کلمه ART انگلیسی توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی تصویب و مورد استفاده قرار گرفت. لفظ هنر در زبان سانسكریت از دو واژه «هو» به معنای خوب و هر چیزی كه فضایل و كمالات انسانی مثل شجاعت، جنگاوری، پهلوانی بر آن مترتب است و «نر یا نره» به معنای زن و مرد تشكیل شده است. این واژه بصورت «هنر» در زبان فارسی مورد استفاده قرار گرفت.

عزیزی گفت باید توجه کنیم که هنر دارای خلاقیت و نوآوری است و با روح انسان ها سروکار دارد و فرزند زمانه خودش است. بنابراین خلاقیت و تاثیرپذیری از روح حاکم بر زمانه دو عنصر ضروری در هنر است. وقتی می گوییم فرش یک اثر هنری است باید ببینیم که فرش دستباف چقدر تحت تاثیر عوامل محیطی، فرهنگی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی زمانه ی خود است.

وی تصریح کرد «من ضمن احترام به نظرات تمامی اساتید و دوستان عزیز اعتقاد دارم که فرش دستباف ایران امروزه بیشتر جنبه زیبایی و تزئینی پیدا کرده است و متاسفانه کمتر دارای مضمون، محتوا و داستان است و بنابراین برای اینکه جنبه هنری آن تقویت شده و به جذابیت های آن افزوده شود لازم است که به خلاقیت و نوآوری و تاثیرپذیری از عوامل محیطی در طراحی آن بصورت جدی تری فکر کنیم.»

عزیزی در ادامه گفت که موضوع این کارگاه افسانه شتر لیلی در قالی ایران است که سابقه آن به بازدیدی بر می گردد که بهمراه دانشجویان دانشگاه کاشان از مجموعه آقای علی قدیریان در اوائل دهه 1380 شمسی انجام دادیم. در این بازدید فرشی از کرمان را مشاهده کردیم که در آن بانویی سوار بر شتری بود و شخصی شبیه مجنون افسار این شتر را در دست داشت. این بازدید باعث شد که من نسبت به این موضوع دقت نظر بیشتر پیدا کنم و در تحلیل فرش هم بمانند یک اثر هنری هم به قالب توجه کنم و هم به محتوای آن.

وی سپس به توصیف جانوران ترکیبی و پیکره های درون ترکیبی پرداخت و گفت جانوران درون ترکیبی نه در طبیعت وجود دارند و نه ایزدی و الهی هستند؛ بلکه متعلّق به قلمرو تخیلات انسان بوده و به اسطوره ها باز می گردند. حیوانات ترکیبی مانند اسب و ماهی بالدار، چمروش با سر عقاب و بدن شیر و یا جانوران چند سر معمولا نتیجه ترکیب اعضا چند حیوان در یک تمثال یک پیکر خودنمایی می کنند مثل گریفین ها و اسفنکس ها[1]. از طرف دیگر پیکره های درون ترکیبی شکلی واحد از انسان، حیوان مانند گاو، گوسفند، شیر، اسب و شتر هستند که درون آنها از تصاویر جانداران گوناگون، اشیا و پدیده های طبیعی استفاده شده است.

عزیزی ادامه داد شتر یکی از انواع موجودات درون ترکیبی در هنرهای ایران است که برای نخستین بار در نقاشی های دوره صفویه ظاهر شده است. از دوره قاجار، در قالیچه های تصویری مورد استفاده قرار گرفت و البته با ارزیابی و تطبیق نقش شتر درون ترکیبی در قالیچه های تصویری ایران با نقاشی های ایرانی و هندی به اشتراکاتی میان آنها پی می بریم

وی گفت واقعیت این است که بخش مهمی  از فرش ایرانی بخصوص از دوره صفوی شامل سوژه های ذهنی و خیالی و متنوع بوده است که تا اوایل دوره پهلوی هم ادامه دارد. فرش دستباف ایران متاثر از شعر، موسیقی و ادبیات کشورمان بوده و بهمین دلیل در بازارهای خارج حتی بدون امضاء قابل شناسایی است. ولی امروز در طراحی فرش کمتر شاهد این عوامل فرهنگی ارزشمند هستیم. اگر بخواهیم در فروش و صادرات موفق باشیم از یک جنبه لازم است یک تولیدکننده مطلع ضمن تعهد و وفاداری به اصالت طرح ها و نقوش اصیل ایرانی نگاه جدی تری به فرهنگ و قصه ها و اسطوره ها داشته باشد تا بتواند با اعمال این نکات ارتباط موثری با مخاطبان و خریداران خارجی پیدا کند. در جنبه دیگر تاکید بر موتیف ها اصیل و اسطوره ای ایرانی با اعمال خلاقیت و استفاده از هنر معاصر و همینطور در نظر گرفتن روح حاکم بر زمانه (عوامل محیطی و اجتماعی و فرهنگی) در طراحی فرش حتما به موفقیت ما کمک خواهد کرد.

گفتنی است که دومین جشنواره از افسانه تا اصالت از سلسله رویدادهای نمایش گزیده دستبافته های ایرانی بمناسبت روز ملی فرش به میزبانی موزه فرش ایران و توسط استارتاپ چمروش و مجموعه آلبرزا از تاریخ 20 خردادماه تا 27 خردادماه 1402  برگزار شد. در این جشنواره 10 تولید کننده برگزیده فرش دستباف ایران شامل فرش محمد جمشیدی، فرش محمود محقق، فرش مهدی صیرفیان، فرش کریم صیرفیان، فرش یاشار ملفوظی، فرش فاخر زرباف، فرش محسن اعلاباف، فرش زاهدی موحد، فرش محمدخاکبازان، فرش علیرضا حقیقی و یک مجموعه دار به نام فرش مهدی فخاریان با عرضه 36  گزیده آثار دستبافه های اصیل ایرانی حضور داشتند.

 برگزاری 20 کارگاه‌ آموزشی با موضوعات بلاکچین در ردیابی اصالت و مالکیت فرش، بکارگیری هوش مصنوعی در اصالت سنجی فرش، نوآوری در اکو سیستم فرش، پنل تخصصی تولید و صادرات فرش با رویکرد هنری، رمزگشائی اسطوره ها در فرش دستباف، معرفی برند فرش محسن اعلاباف، معناشناسی و زیبائی شناسی در فرش، تحلیل فرش رنگ در عرصه ملکوت، معرفی فرش قشقائی، آینده پژوهشی در فرش، فروش فرش در فضای آنلاین، ارتقاء جایگاه فرش بعنوان یک محصول فاخر، نقش برجسته سازی فرش، هویت برند فرش ایرانی، اصالت هنری فرش صیرفیان و فرش مکتب اصفهان از جمله برنامه های این جشنواره بود.

حامیان معنوی این جشنواره وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، دفترفناوری و نوآوری وزارت صنعت، معدن و تجارت، دانشکده کامپیوتر دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه حضرت معصومه (س) بودند.