«حصل خانجانی» احیاگر دست بافته‌های ترکمن

سایت اطلاع رسانی فرش ایران-کارپتور

هنرهای سنتی و دست بافته‌های ترکمن، تاریخچه‌ای طولانی دارند و نماد فرهنگ، سیر تمدنی، تفکر مردمانی، فراز و نشیب‌های این قوم را بر آثار مختلف متجلی می‌سازند.

دست آفریده‌های منحصربه‌فرد کاربردی، تزئینی و اعتقادی که در گذر زمان به دست فراموشی و زوال سپرده شد اما حصل خانجانی بانوی هنرمند ترکمن ۶۰ ساله گلستانی با ذوق هنری خود برای جلوگیری از این روند و احیای این هنرها منزل خود را به «موزه تخصصی هنرهای سنتی و دست بافته‌های داری ترکمن» تبدیل کرد.

از کنار «بلندترین برج آجری جهان» عبور کرده و وارد خیابان «آرش غربی» شدیم و با گذر از چند کوچه از دو بانوی جوان ترکمن که از آن حوالی عبور می‌کردند سراغ «موزه تخصصی هنرهای سنتی و دست بافته‌های داری ترکمن» را می‌گیریم که ما را به سمت «کوی ملأ نفس» خانه خانم خانجانی هدایت می‌کنند.

با ورود به کوچه یازدهم تابلوی موزه از دور خودنمایی می‌کند زنگ پلاک ۵۶ را می‌زنم تا به خانم خانجانی ورودمان را اطلاع دهیم، گوشه‌ای ایستادم و حرف‌هایم را توی ذهن مرور کردم، بانویی با چارقد زیبای ترکمنی با طرح‌های سنتی صورتی به استقبالم می‌آید، جلو رفتم و سلام کردم که با گشاده رویی جواب سلامم را با لهجه ترکمنی داد و مرا به موزه دعوت کرد.

کتاب تلنگری برای احیای بافت های منسوخ ترکمن شد

این طراح فرش و احیا کننده فرش‌های قدیمی ترکمن گفت: از کودکی با فرش بزرگ شدم چون مادرم از بافندگان ماهر منطقه گمیشان بودند و در کنار او این فعالیت را به خوبی یاد گرفتیم.

حصل خانجانی افزود: بعد از ازدواج در کنار بزرگ کردن بچه‌ها به کار قالیبافی ادامه دادم و با ورود به دانشگاه و شرکت در نمایشگاه‌های بین المللی فرش با انواع فرش‌ها آشنا شدم.

مدیرعامل شرکت تعاونی فرش و صنایع دستی ایپک گنبدکاووس اظهار داشت: در سال‌های تدریسم در دانشکده کوثرگنبدکاووس در کتابخانه این مکان با کتاب‌های متعدد خارجی پیرامون بافت‌های منسوخ ترکمن آشنا شدم که تلنگری برای احیای آن‌ها و انتقال این میراث گذشتگان به آیندگان شد و براساس آن یک مجموعه را در خانه کوچک خودم ایجاد و دو سوم زندگی‌ام را به موزه تبدیل کردم.

به تعداد قوم ترکمن دست بافته‌های متنوع وجود دارد

این بانوی دریافت کننده گواهینامه هنری درجه یک (معادل مدرک دکتری) در رشته قالی بافی بیان کرد: به تعداد قوم ترکمن دست بافته‌های متنوع وجود داشته که در هیچ نقطه‌ای در دنیا این مورد در اقوام مختلف نیست و هدف من از شناسایی، گردآوری و بازبافی فرش و دست بافته‌های قدیمی در این موزه انتقال زحمت‌های مادران و پدران ترکمن در راستای حفظ و احیای هنر اصیل ترکمن و ارمغان آن برای نسل‌های آینده است.

این بانوی هنرمند ترکمن گفت: دست بافته‌های ترکمن مملو از حرف‌ها، قصه‌ها و دردهاست که بازدیدکنندگان با دیدن انسی‌ها، توبره‌ها، جوال‌ها، نوار چادرها و زیورآلات با نقوش مختلف، طوایف و تاریخ گذشتگان آشنا می‌شوند.

وی اظهار داشت: طوایف ترکمن هر کدام جدا از هم زندگی می‌کردند و چون بیشتر در حال کوچ بوده امکان تقلید از موتیف‌ها و نمادهای یکدیگر را نداشتند؛ فقط طرح‌ها و نقشه‌های هنری آن‌ها زمانی انتقال پیدا می‌کرد. مثلا وقتی دختری به خانه بخت در طایفه دیگری می‌رفت بافته‌های مادر که در ذهنش جای داشت را می‌بافت.

نمادها و نقش‌های《انسی‌》با ذهنیت انتزاعی مادران ترکمن بافته شده است

وی که با احیا و بازبافی طرح انسی متعلق به طایفه ارساری مربوط به قرن هجدهم رتبه نخست بیست وپنجمین نمایشگاه فرش دستبافت ایران را کسب کرده گفت: چند مورد از معروف‌ترین و پرکاربردترین قالی‌های ارزشمند ترکمن مربوط به «انسی» بود که مادران با ذهنیت انتزاعی و نیاز به نمادها و نقش‌های مختلف درختی و محرابی آنها را برای آلاچیق خان و بزرگ قبیله از ابریشم، پشم، الیاف و مواد رنگزا طبیعی می‌بافتند؛ انسی یعنی با احترام و تعظیم به مکانی همانند آلاچیق وارد شدن و همین قالی انسی باعث می‌شده با کنار زدنش در ورودی چادرهای ترکمن حالت خمیده وارد خانه خان قبیله شوند.

با دیدن عکس《فرش سلجوق》اقدام به احیای آن کردم

این طراح فرش و احیا کننده فرش‌های قدیمی ترکمن گفت: یکی از فرش‌های موزه مربوط به قرن دوازدهم میلادی به نام فرش سلجوق است که با دیدن عکس آن اقدام به بازبافی و احیای آن با پشم های دست‌ریس و خودرنگ کردم.

خانجانی افزود: یکی از نمونه قالیچه‌های ارزشمند با نقوش منسوخ شده موزه مربوط به قالی با طرح آتشکده بوده که مادران ترکمن با ذهنیت انتزاعی با نقش و طرح آتشدان‌ها و دیوارک‌ها برای حفاظت آتش دور آتشکده می‌بافتند که در چند سال اخیر دوباره احیا و بازیافی شده است.

نمونه این《آسمالیق‌》در موزه هنرهای تزئینی پاریس موجود است

وی اظهار داشت: یکی دیگر از دست بافته‌های ارزشمند مادران ترکمن «آسمالیق‌ها» بوده که زمانی که مادر کاروان شتر عروس را به طرف خانه بخت می‌فرستد در دو طرف شتر این آویختنی‌ها با نقوش متنوع و نمادین جهت تزئین و زیبایی استفاده می‌کردند و یکی از طرح‌های آسمالیق‌ها که در این موزه آوردم تنها نمونه اش در موزه هنرهای تزئینی پاریس موجود است.

وی بیان کرد: در دل موزه تخصصی دست بافته‌های داری ترکمن نوار چادرهایی برای بازدید مخاطبان قرار دادیم که در گذشته برای استحکام و زیبایی آلاچیق‌های نمدی و چوبی ترکمن استفاده می شد. تکنیک‌های بسیار سختی که مادران ترکمن با ذهنیت خودشان ۸۰ درصد به صورت گلیم و تعدادی هم به صورت برجسته بافی طرح می‌زده است.

این احیاکننده دست بافته‌های قدیمی ترکمن گفت: «اوق‌باش» یکی دیگر از دست بافته‌های ترکمن بود که به عنوان تیردان برای جلوگیری از آسیب سر چوب‌های بلند با سر نازک استفاده می شد که سر آن را بسته و روی قاطر و شتر می‌گذاشتند.

خانجانی افزود: یکی از صنایع دستی بسیار ارزشمند اقوام ترکمن زیورآلات آنها بوده که پدران ترکمن با ظرافت و تکنیک‌های زیبا در صدها سال پیش برای فرزندان، نوعروسان، مادران و همسران انواع و اقسام زیورآلات را می‌ساختند که یکی از نمونه‌های بسیار قدیمی این هنر در این موزه برای آشنایی نسل جوان به نمایش گذاشته شده است.

تبلور فرهنگ نماز در دست بافته‌های بانوان ترکمن

وی اظهار داشت: فرهنگ نماز در اقوام ترکمن بسیار مهم بوده و بزرگان و سالخوردگان خانواده با کلاه مشکی و جوانان با کلاه سفید این فرهنگ را به جا می‌آوردند که در این موزه برای تعریف این فرهنگ از کلاه مشکی مردان ترکمن در کنار سجاده بافت که در قسمت پیشانی جانمازی از پشم شتر استفاده شده چرا که شتر برای ترکمن بسیار مقدس است.

وی بیان کرد: احترامی که ترکمن به اهل بیت پیامبر (ص) دارند ارادت در دست بافته‌هایشان ملموس است . من هم جلوه‌های رضوی در دل صنایع دستی ترکمن را با تابلویی از ابریشم همراه با طرح‌ها و نمادهای زیورآلات، نقش قالی، نقش گلیم با ذکر حدیث و ضریح امام رضا (ع) و در تابلو دیگری هم با طرح شب و تبلور پرواز هشت پرنده تا ضریح ایشان نشان دادم.

به گزارش ایرنا، گلستان با وجود چشم‌اندازهای کم نظیر، مناظر رویایی و پیشینه تاریخی‌اش همواره پذیرای گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است و در کنار این جاذبه‌ها، صنایع دستی آن به واسطه سکونت اقوام مختلفی مانند فارس، ترکمن، سیستانی، ترک (آذربایجانی و قزلباش)، مازندرانی‌ها، بلوچ و قزاق‌ها نسبت به سایر مناطق کشور دارای تنوع بیشتری است به طوری که هر مسافر و گردشگری را سرشوق می‌آورد.

فرش دستباف، نمد، زیورآلات و سوزن دوزی ترکمن، جاجیم بافی روستای زیارت گرگان، ابریشم بافی قزلباش‌های رامیان و مینودشت، سوزن دوزی شاهکوه و قوم بلوچ و دوخت‌های سنتی پوشاک از جمله صنایع دستی اقوام ساکن در گلستان است که با هنرمندی زنان و دختران و مردان این استان، هر کدام نام و آوازه خود را در بین خریداران داخلی و خارجی دارد.

 ۲۵ هزار هنرمند صنایع دستی گلستان در بیش از ۸۰ رشته بومی و غیربومی از جمله فرش دستبافت، ابریشم‌بافی، نمدمالی، البسه محلی اقوام، زیور آلات ترکمنی، حصیر بافی، سوزندوزی ترکمن و جاجیم بافی فعالیت می‌کنند.