معرفی کتاب شکار شاهان تالیف دکتر صباحی از سوی ماهنامه فرهنگی شارجه

سایت اطلاع رسانی فرش ایران - کارپتور

ماهنامه فرهنگی شارجه؛ پنجره فرهنگ عرب، در شماره سال هشتم، شماره دوم، ژوئن 2024 خود و طی مقاله ای تحت عنوان " ارزش های فرهنگی متعدد در حرفه ها و کارهای هنری" به معرفی کتاب شکارشاهان، آخرین اثر دکتر سیدطاهر صباحی پرداخته است.

الیزابت چیچیگوی، ژورنالیست ایتالیایی ضمن بازگو کردن خاطره حضور خود در مراسم معرفی این کتاب در موزه پولدی پتزولی میلان در ایتالیا در این ماهنامه که از سوی اداره فرهنگ شارجه منتشر می شود، به معرفی اجمالی کتاب دکتر صباحی پرداخته است. مقاله وی به سه زبان ایتالیایی، عربی و فارسی در این شماره منتشر شده است.
نظر شما را به متن این مقاله جلب می‌کنیم:

من افتخار این را داشتم تا در میان معدود افرادی باشم که در مراسم معرفی کتاب ”شکار شاهان: فرش شکارگاه صفوی“ - موزه پولدی پتزولی میلان - نوشته دکترطاهر صباحی، یکی از بزرگترین محققان فرشهای قدیمی و عضو کمیته علمی کنفرانس بین‌المللی فرش (ICOC) دعوت و حضور داشته باشم.

فرش شکارگاه یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین فرشهای موجود تاریخ است که صحنه‌ای مجلل از شکار شاهانه در ابعاد ۶۸۲ در ۳۵۳ سانتیمتر را به تصویر می‌کشد. این فرش در قرن شانزدهم در ایران در دوران سلسله صفوی بافته شده و امروز در موزه پولدی پتزولی محافظت و نگهداری می‌شود. دکتر صباحی سالها به مطالعه این اثر پرداخته که نتیجه آن در این کتاب خلاصه و امروز خود ایشان ابتدا کتاب را معرفی و سپس به همراه مهمانان معدود به مشاهده نزدیک این اثر هنری زیبا نشستند.

کتاب شکار شاهان تاریخ پر فراز و نشیب و از جهاتی مرموز این اثر ارزشمند را از سال ۱۵۰۰ میلادی نزد خانواده فلورانسی مدیچی تا سال ۱۸۰۰ میلادی که به صورت ”تکه تکه“ به دربار ملکه مارگریتا رسید را بازگو میکند ملکه مارگریتا (حاکم پادشاهی ایتالیا از ۱۸۷۸-۱۹۰۰)، با دیدن این فرش شیفته زیبایی اش شد و دستور به رفو و ترمیم آن داد، زیرا در دربارهای اروپایی داشتن یک فرش ایرانی از دوره صفوی نشانه‌ای از ثروت و قدرت بود به همین خاطر اهدای فرشی چنین گرانبها به هیچوجه امری اتفاقی نبوده و اغلب به عنوان هدیه دیپلماتیک از آن بهره می بردند.

در طول مراسم معرفی این کتاب، دکتر صباحی فرش شکارگاه را به عنوان یک شیء زنده و مهمان‌نواز که به صورت خاموش صحبت می‌کند، تعریف کرد. استفاده از این صفات مرا به فکر واداشت و کنجکاوی ام را برانگیخت. با وجود ارزش نمادینی که این فرش در گذشته برای دربارهای اروپایی داشت، در قالب ذهنیت غربی، زمانی که به یک فرش فکر می‌شود، آن را صرفاً برای ارزش تزئینی آن در نظر می‌گیرند، یعنی به عنوان عنصری که باید با دکوراسیون یک اتاق هماهنگ شود. و اگر به عبارات اصطلاحی زبان ایتالیایی یا انگلیسی فکر کنم که در آنها از کلمه فرش استفاده می‌شود، معنای آن تقریباً همیشه محدود کننده است در واقع در اصطلاحات آمیخته با واژه‌ی فرش گفته می‌شود ”به فرش زدن“ که اشاره به شکست کسی می کند، زیرا فرش روی زمین در موقعیت ضعیف و منفعل قرار دارد. یا ”جارو کردن خاک زیر فرش" به معنای اینکه نمی‌خواهیم با مشکلات روبرو شویم یا ترجیح می‌دهیم چیزی را که از افشای آن می‌ترسیم پنهان کنیم. به عبارت دیگر، فرش همیشه به عنوان یک از لاتین = زمین(humus) شیء فروتن حساب می‌شود که فقط برای پوشاندن چیزی استفاده می‌شود، در حالی که با خواندن کتاب صباحی می توان به صرافت گفت که فرش قدرت خود را از تماس با زمین می‌گیرد زیرا برای مقاومت در برابر گذر مردمان و زمان طراحی شده است.

نه تنها این که فرش دارای کاربردهای مختلفی بوده و در گذشته به ویژه معانی نمادین داشته، بلکه طبق برخی فرهنگها، معمول بود که بدن متوفی را قبل از دفن در فرش بپیچند، زیرا این شیء به عنوان تنها وسیله‌ی مناسب برای همراهی یک شخص از دنیای زمینی به دنیای دیگر شناخته می‌شد. همچنین به عنوان وسیله‌ای برای حفاظت، چه از لحاظ فیزیکی (به عنوان مثال فرشهایی برای ساختن یورت های مغولی) و چه از لحاظ معنوی استفاده می‌شد، زیرا فرهنگها معتقد بودند که می‌تواند به عنوان وسیله‌ای برای قربانی شدن به منظور کسب حفاظت الهی استفاده شود.

این جنبه آخر ممکن است توضیح دهنده‌ی این باشد که چرا فرش شکار سلطنتی مانند دیگر فرشهای قدیمی که امروزه در برخی موزه‌های جهان قابل مشاهده است، در طول قرنها به تکه‌هایی برش خورده است. طبق نظریه پذیرفته شده‌تر، این عمل در دوره صفوی رایج بود زیرا بریدن یک شیء ارزشمند به قطعات برابر به عنوان نشانه‌ای از قدردانی برای نعمتی که دریافت شده بود، انجام می‌شده است. به عبارت دیگر، قطعات فرش به عنوان نذرهایی برای شکرگزاری بودند. به عنوان مثال، افسانه‌ای روایت می‌کند که شهبانویی برای بهبودی فرزندش که به شدت بیمار بوده، نذر به اهدای تکه‌های فرشی کرده که فرزندش روی آن دراز کشیده بود. از این افسانه نه تنها سنت نذرها بلکه رسم اهدای یک فرش ارزشمند به هنگام تولد شاهزاده یا شهبانو به عنوان نشانه ی خوشبختی نیز نشأت می گیرد.

اگر این مثالها به من کمک کردند تا کارکرد ”مهمان‌نوازی“ فرش را درک کنم، اکنون معنای زبان خاموش آن نیز برای من روشن شده است.  در واقع فرش از طریق نمادهای خود صحبت میکند. اگر در نگاه اول تحت تأثیر رنگهای جانبخش، بزرگی ابعاد یا زیبایی تزئینات آن قرار بگیرید، یک فرش همیشه نیاز به مشاهده‌های دقیقتری دارد زیرا مانند فرش شکار شاهان، هیچ چیز به طور تصادفی خلق و رها نشده است همانطور که دکتر صباحی به خوبی در این کتاب توصیف کرده است، نحوه گره زدن یک فرش می‌تواند منشأ آن را نشان دهد؛ لباسها و رنگهایی که برای به تصویر کشیدن شخصیت‌ها استفاده شده است، رتبه، مقام و بنابراین هدف آنها را تعیین می‌کند؛ ساختار خود فرش می‌تواند .پیام‌های جانبی ارزنده ای را منتقل کند به عنوان مثال، فرش شکار شاهان به چهار قسمت نامتقارن اما متقابل تقسیم شده است: هر قسم و طرح آن به صورت متقابل در قسمت دیگر بافته شده است . در کل صحنه‌ی شکار در اطراف ترنج مدوری نقش گرفته که متشکل از ۱۶ قندیل بزرگ و کوچک قرار دارد – هشت قندیل کوچک و هشت قندیل بزرگ - عدد ۸ در تصویر سوارکاران به این صورت قابل بازگشت است: ۷ سوار بر رکاب اسب و یک پیاده، که نگهبان با رم دهنده‌ای است، روی زمین با یک شیر مبارزه می‌کند. استفاده از عدم تقارن و تکرار عدد ۸ یا به هر حال مضربی از ۴ می‌تواند معنایی داشته باشد که محققی به نام ابرهارد هرمان در مقاله‌ای در سال ۲۰۰۳ در مجله گره تألیف کرده سعی بر توضیح و استدلال آن می‌کند: وی در این فرضیه تلاش بر نمایان ساختن این مهم دارد که تناسب نامتقارن ِنقش قالی شکارگاه تنها بر حسب ظاهر اتفاقی بوده درحالیکه که اجرای تمامی جزئیات نقش بر مبنای الگویی متقارن در قالب طرح پنهان شده اند؛ طرحی که به باور او در کمال انسجام به اصل مقارنه‌ی خورشید و ماه رجوع داده می شود.

این نظریه قطعاً جذاب و نه به آسانی قابل درک است اما یک واقعیت را نشان می‌دهد: فرشها مانند کتابهای مرموزی هستند که خواندن و درک آنها ممکن است نیازمند یک عمر زندگی باشند.