حاج قاسم زائری: فرش قم راه ۵۰۰ ساله را طی کرده است

سایت اطلاع رسانی فرش ایران - کارپتور

متولد سال ۱۳۱۴ هستم و از زمان کودکی به همراه پدر و پدربزرگ خود از کاشان به قم آمدم. پدربزرگم  هم تولید کننده بود هم فروشنده. قالی کم کم توسعه پیدا کرد و قمی ها نیز وارد کار فرش شدند و فرش می بافتند و افراد زیادی به خانه ما می آمدند تا کار فرش بافی را یاد بگیرند.

حاج قاسم زائری در چهارصد و هفدهمین جلسه بنیاد قم‌پژوهی با عنوان تاریخ شفاهی فرش قم و پیشکسوتان این عرصه افزود: در سال ۱۳۲۰ وقتی کلاس سوم بودم پدرم در بازارچه حسین آباد عطاری داشت و در کنار آن قالی هم داشت و به دلیل رفتن شاگردش مجبور به کار و کمک به پدرم در این زمینه شدم.

وی خاطر نشان کرد: من از یازده سالگی وارد کار فرش شدم و از دوازده سالگی پدر روزی دو زار به من مزد می داد و یکی از مشتری های پدرم با همان مزد دوزار یک قالی برای من زد که دو تا قالی از ان پایین آمد.

وی ادامه داد: تا هفده سالگی به مدت نه سال در خدمت پدر بودیم و چهار سال نیز با عمویم آقای کاشانی‌زاده کار فرش کردم.

زائری در خصوص رسیدگی به کار فرش گفت: از دروازه ری تا قمرود تا سراجه و مومن آباد تا لنگرود با دوچرخه می رفتم و به قالی ها سرکشی می کردم.

وی با اشاره به اینکه در ابتدا چهار پنج نفر بیشتر در کار تولید قم نبودند و حاج حسین غفاری، حاج محمود ارمی، حاج محمود روحانی، حاج محمد کاشی و مرتاضی که اهل کاشان بود، در این حرفه کار می‌کردند.

وی حاج علی رشتی زاده ، حاج یدالله رجبیان، حاج علی رجبیان، و سحرخیز، حاج احمد روحانی، حاج احمدحسین لاجوردی را از تولیدکنندگان خوب فرش در قم نام برد و گفت: وقتی فرش قم از مرحله پشم وارد ابریشم شد و پول در آن بیشتر شد، تولید فرش نیز زیاد شد و حدود پنجاه نفر در این زمینه کار می کردند.

زائری یادآور شد: در سال های ۱۳۳۳ – ۱۳۳۴ اولین فرش ابریشم بافته شد و مصطفی نوربخش و غلامرضا مهابادی این دو نفر از تهران آمده بودند و سفارش فرش ابریشم دادند و با وجود آنکه تا آن زمان قالی ابریشم در قم بافته نشده بود، قبول کردیم تا قالی ابریشم ببافیم و قرارداد بستیم تا قالی ابریشم دو و سه متری ۱۱۷۵ تومان ببافیم. ابریشم را کیلویی ۱۴۵ تومان می خریدیم. میانگین قالی ابریشم پنج هزار تومان بود و بنده قالیچه ابریشم را هفت هزار و هفت صد و ذرع نیم را دو هزار و ۱۵۰ تومان فروختم.

وی بیان کرد: بعد از آن به کار قالی توسعه دادیم و من ابریشم را در کاشان رنگ می کردم. قم کسی نبود چون اصلا مرسوم نبود و بعد از آن اقای رشتی‌زاده وارد این کار شد؛ چراکه پولی که در فرش بود زیاد و چشمگیر بود و در کار دیگری نبود.

وی در ادامه سخنان خود گفت: فرش در قم اول بافته می شد و بعد از تهران برای خرید می آمدند و یا تولیدکنندگان فرش به تهران می رفتند. شرکت فرش یکی از تجاز فرش به شمار می‌آمد. این شرکت وابسته به دولت بود و دولت از آنها حمایت می کرد ولی در بین خود این افراد هم اختلاف بود و در نهایت هم ورشکست شدند و از این کار رفتند.

این پیشکسوت عرصه فرش قم افزود: سال ۶۱ بود که در قم برنامه اتحادیه ها شروع شد و در بخش فرش هم با رای گیری ما مشغول کار در اتحادیه شدیم ولی دفتر مستقلی برای اتحادیه نداشتیم و دفتر اتحادیه در حجره من بود. بعد از چند سال دفتری در یک پاساژ به اتحادیه اختصاص یافت. ما در اتحادیه پروانه صادر می کردیم و گاهی که ابریشم  گران می شد از اعضا پول دریافت می کردیم و سپس ابریشم یا وارد می کردیم یا می خریدیم تا جو گرانی ابریشم بشکند و قیمت‌ها پایین بیاید.

زائری خاطر نشان کرد: در آن سال‌ها که قالی ها توسط دختران و زنان بافته می شد خود صاحب فرش مزد آنها را تعیین می کرد و اغلب بافندگان ناراضی بودند. به همین دلیل شورایی برای سازماندهی به کارهای بافندگان و تولیدکنندگان ایجاد شد و سپس شورا توسعه پید کرد و علاوه بر آن تعداد قالی هم افزایش پیدا کرد و اکثر قمی ها به کار قالی مشغول شدند.

وی ادامه داد: نظارت بر شورای مزد هم از دیگر فعالیت های اتحادیه بود که اتحادیه برعملکرد شورای مزد نظارت داشت و نیز اختلافات بین بافنده و صاحب فرش را حل می کرد.

به گفته وی رشت ابریشم داشت از رشت ابریشم می خریدیم و در کاشان اصلاح می شد. در آن دوران دولت حمایت و کاری به فرش نداشت و هرکسی در این عرصه فعالیت می‌کرد خودجوش بود.

وی تصریح کرد: اتحادیه در دوران پیش از انقلاب و قبل از واگذاری به ما زیرنظر آقای صابری اداره می شد و یک‌سال بعد از انقلاب هم حاج حسین اسحاقی اتحادیه را اداره می کرد که بعد از ایشان تا یک مدت اتحادیه نداشتیم و فعالیتی نداشت و سپس دوباره انتخابات انجام شد و آن پنج نفر اصلی حاج قاسم زائری، حاج رضا محمدی، حاج رضا ارمی، حاج آقاگل و ابوذری انتخاب شدند.

وی اضافه کرد: فعالیت تعاونی‌گونه و مشارکت مردم در سال‌های بعد از انقلاب شکل گرفت تا از حالت انفرادی خارج شود و پس از انقلاب مجوز و پروانه کسب را از شهرداری ها گرفتند و به اتحادیه دادند.

زائری با اشاره به تنوع و کیفیت فرش قم گفت: رنگ فرش ها بستگی به نقاش داشت و رنگ می زد ولی رنگ آمیزی توسط صاحب کار انجام می گرفت. از گذشته در اراک هم فرش بود ولی در قم از ۱۲۰ سال گذشته مشغول این کار شدند و نقشه و سبک فرش قم در ابتدا همان طرح کاشان بوده است.

وی بیان داشت: در کاشان از ۲۰۰ سال گذشته قالی بافته می شد و از ابتدا تاکنون همان طرح و سبک و رنگ آمیز را می بافند ولی در قم بعد از اتمام یک قالی، اشکالات قالی قبل را برطرف می کردند و تغییراتی در طرح و رنگ ایجاد می کردند و زیبایی و کیفیت آن را بالا می بردند و آن را توسعه دادند.

وی تاکید کرد: فرش‌بافان قمی نقشه های فرش های دیگر را گرفتند و آن را کامل کردند و در زمینه فرش ابریشم هم در تنوع، رنگ آمیزی و بافت هیچ شهر و کشوری روی دست قم نیامده است و در تمام دنیا برتر است. در ایران هم به دلیل زیبایی و تنوع نقشه فرش ابریشم قم زبانزد و نمونه است.

این فعال در عرصه فرش با تاکید بر جایگاه ممتاز فرش قم گفت: فرش قم متمایز با فرش های استان ها و شهرهای دیگر است و اهل فن با دیدن فرش ها متوجه می شوند که هر فرش در کجا و بر اساس سبک کدام شهر بافته شده است.

زائری اضافه کرد: در بخش صادرات به دلیل ایجاد برخی مشکلات ما امکان صادرکردن فرش ها را نداریم ولی این کار با واسطه همچنان برقرار است.

وی خاطر نشان کرد: رقابت خوب‌بافی در تولیدکنندگان قمی ایجاد شده است که باعث افزایش کیفیت فرش قم شده است. فرش قم طی پانزده سال گذشته در بالندگی هنر و زیبایی و کیفیت راه پانصد ساله را رفته است و در آینده هم از این بهتر نخواهد آمد و نسبت به دیگر فرش ها اولویت دارد.

به گفته وی رنگ بندی در قم در ابتدای کار ده رنگ بوده ولی الان هفتاد رنگ است. در سال ۱۳۲۱ فرش ابریشم قم شکل گرفت. کرک ارزشمندتر است چون نرم‌تر است. خامه یا پشم را از بدن حیوان قیچی می کنند. پشم روغن دارد بنابراین برق یک قالی قدیمی بیشتر از یک قالی نو است.

وی افزود: فرش های قدیمی برای ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال بافته می شود و عمر بالایی داشت ولی زندگی های مصرفی و تغییر سبک زندگی به گونه ای است که مردم می خواهند بعد از یکی دو سال اجناس خود را تعویض کنند بنابراین کیفیت ها هم بر آن اساس است.