زندگينامه هنری استاد جعفر قلی دادخواه

«هنر زيور بشر است و بشر زيور کيهان»
ناصر خسرو

استاد جعفر قلي دادخواه: از همان سال چهارم ناخود آگاه به کار نقاشی علاقه مند بودم. معلمی به اسم آقای معمار‌زاده داشتم. ایشان به غیر از تدریس دفتر مهندسی و نقشه کشی هم داشتند و وقتی کار مرا دیدند بسیار مورد تشویق و راهنمایی قرار دادند حتی تابستان ها هم در دفتر خودشان به من کار دادند. پس از فراغت از تحصیل دوره ابتدایی، با راهنمایی‌های ایشان توانستم در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان ثبت نام کنم.

استاد معمار زاده: بنده در سال ۱۳۳۶ در دبستان پیشوا مشغول به خدمت بودم و در کلاس با شاگردان زیادی سرو کار داشتم از جمله آنها آقای جعفر قلی دادخواه بود که از سیما و قیافه ایشان جز هنر و ذوق به هنر، چیز دیگری استنباط نمی‌شد.

ایشان بیشتر اوقات در دفتر اینجانب کار می‌کردند در ایام تابستان وقتی دیدم انشاء الله هنرمند قابلی می‌شوند ایشان را به هنرستان هنرهای زیبا و نزد آقای پژنگ و مهدی سامری که آن زمان از دوستان من در آن جا بودند بردم و سفارش‌شان را کردم و مشغول هنرآموزی در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان شدند. بالاخره با تشویقات آقای معمار زاده در این هنرستان ثبت نام کردم البته با این نیت که در رشته مینیاتور ادامه تحصیل بدهم ولی بعد از اینکه از کارگاه‌های مختلف بازدید کردم و کارهای آقای بهادری را مشاهده کردم، بخصوص طرح بشریت و طرح معروف دریای ایشان را روی فرش دیدم، تصمیمم عوض شد و لذا در رشته نقشه فرش ادامه تحصیل دادم .

ساعت‌ها در برابر این دو طرح حیران می‌ماندم و می‌آموختم . پیچ و تاب خط‌ها و آن همه نقش‌های ماندگار، مجلس درسی بود که ذهن مشتاق و جستجوگر مرا آموزش می‌داد. طراحی اصیل و در عین حال نو، و توازن و تعادل رنگ‌ها را از این دو طرح یاد گرفتم.

   
پیش از آنکه در کلاس از دست معلم چیزی بیاموزم، زمزمه محبتی که از این طرح‌های دل فریب بر می‌خواست مرا تا منزل مقصود پیش برد.

چون آقای جزی‌زاده که تخصص مینیاتور و نگارگری هم داشتند، رشته نقشه فرش را تدریس می‌کردند، نزد ایشان رفتم و در کلاس ایشان مشغول به تحصیل شدم.

جزيی‌زاده: "در کلاس نقش فرش هنرستان هنرهای زیبا که برای اولین بار تشکیل شده بود حدود ۱۰ – ۱۲ نفر شاگرد آمدند. در بین این تعداد یکی از بهترین‌ها، آقای جعفر قلی دادخواه بود. وی خیلی فعال و بااستعداد کار می‌کرد و از جمله شاگردانی بود که استیل ایرانی را تغییر نداد، بعضی شاگردها در اصل کار دخالت می‌کنند اما ایشان طرح‌های اصیل صفوی را کار کرده با ابداع و نوآوری‌هایی که خودش دارد، از فارغ‌التحصیلان بسیار خوب هنرستان هنرهای زیبا در رشته فرش است."
    
دادخواه: نظر به اینکه علاقه‌مند بودم سریعتر در کارم پیشرفت کنم، تابستان سال اول هنرستان را در کارخانه کاشی‌سازی موسوی‌زاده مشغول به کار شدم. در آن جا طرح‌های روی کاشی را با سیاه قلم، قلم‌گیری می‌کردم. این شیوه کار مرا کمک کرد تا بتوانم خیلی راحت‌تر گردش‌های اسلیمی و ختایی را کار کنم. اما با توجه به اینکه کار کاشی کمی مرا از رشته تخصصی ام دور می‌کرد، به همین دلیل تابستان بعد را در کارگاه آقای ارچنگ، نزد حاج آقا رضا شاکرین که استاد رنگ‌آمیز و نقطه چین فرش‌های اصفهان بودند مشغول به کار شدم.

 تابستان بعد از آن را که سال سوم هنرستان بودم، در کارگاه حاج عباس کرباسیان مشغول به نقطه کردن نقشه‌ها شدم. به همین دلیل کار حرفه ای در بازار کار و آموزش کلاسیک در هنرستان هر دو مکمل هم شدند و سال آخر وقتی که می‌خواستم فارغ‌التحصیل شوم، پروژه نهایی‌ام در حدی بود که وزیر وقت دستور اجرای آن را به هنرستان دادند و در حال حاضر قالیچه نفیسی در اختیار موزه هنرهای تزئینی اصفهان است .

البته طرح اصلی‌اش را که دو اسلیمی است از عالی‌قاپو الهام گرفتم ولی شیوه کار به صورت طرح‌هایی امروزی تر، با رنگ‌های گچی که در عالی قاپو کار شده انجام گرفته است. اسلیمی آن را بنا به توصیه استاد بهادری از طرح‌های عالی قاپو اقتباس کردم. طرح ،مورد تایید استاد قرار گرفت دستور بافت آن را در کارگاه قالی‌بافی هنرستان صادر کردند و به من سفارش کردند از این به بعد بیشتر از طرح‌های عالی‌قاپو در کارهایت استفاده کن من حرف ایشان را شنیدم سال‌های متمادی عالی قاپو رفتم و طرح‌های آن جا را مورد بررسی قرار دادم و به مرور، و بنا به مقتضای طرح‌هایی که در دست تهیه داشتم از آن طرح‌ها بهره گرفتم.

دیدن تزئینات و نگاره‌ها در معماری زمان صفوی، به خصوص نقاشی‌های عالی‌قاپو، نوری بود که راه مرا روشن کرد و مرا از بیراهه رفتن بازداشت. نگارگری عصر صفوی ، میدان گسترده مطالعات من شد و تعادل و توازن کامل رنگ و نقش را از این مکتب آموختم. شیوه‌ای که هنوز به آن پابندم و در تمام کارهایم دیده می‌شود.

برای کار پایانی‌ام در سال ۱۳۴۶، یک طرح دو اسلیمی طراحی کرده بودم برای تعلیم خدمت استاد بهادری بردم، ایشان آدرس این طبقه از عالی قاپو را به من دادند و توصیه کردند که این طرح را کپی و طراحی کنم و خدمت ایشان ببرم.

من هم آمدم و این قسمت را در عالی قاپو پیدا کردم و این طرح را پیاده نمودم. بعد‌ها از همین طرح در طراحی‌ام استفاده کردم و کار پایانی را که طرح خوبی هم شد اجرا کردم.
بعد از آن، پایه و اصول طراحی عصر صفویه مبنایی برای استفاده در کارهای بعدی‌ام شد.
از آن پس مرتب، وسایل طراحی‌ام را می‌آوردم ، در طبقات مختلف این بنا ساعت‌ها کار طراحی انجام می‌دادم ،و به مرور هر طرحی که می‌خواستم اجرا کنم، قسمتی از این طرح‌ها را با نقشه‌های اجرایی‌ام تلفیق می‌کردم.

به مرور به شیوه صفویه علاقه‌مند شدم و به همین دلیل پایه و اساس سبکی که انتخاب کرده‌ام متعلق به سبک صفویه است. خلوت خانه قدیمی این خانه زیبای قاجاری در اصفهان خلوت دلخواه من بود که در آن جا با گل و مرغ‌های دوران قاجاری آشنا شدم.  همین گل و مرغ‌ها بودند که بعد سر از طرح‌های من در آوردند و به آن‌ها طراوت و تازگی بخشیدم.

از نقوش ادوار مختلف تاریخی می توان برای طراحی فرش استفاده کرد از جمله گل و مرغ‌های دوره قاجار. خود من از این طرح‌ها برای طراحی و اجرای یک قالیچه کوچک اقتباس کردم.
در دوره معاصر سه نفر احیا کننده سبک صفوی هستند.استاد عیسی بهادری، میرزا آقا امامی، حاج مصورالملک.
از آن جهت که افتخار شاگردی استاد بهادری را داشتم، همان شیوه را برای ادامه کار انتخاب کردم و پس از فراغت از تحصیل بنا به توصیه استاد ارجمندم آقای جلیل زاده، به استخدام وزارت ارشاد در آمدم و مدت ۲۸ سال است که به کار تدریس در این هنرستان مشغولم.

تدریس طراحی و نقاشی نقشه فرش در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان و در دانشگاه هنر، مرا وا می‌دارد که همیشه در حال جستجو و مطالعه باشم. اگر این مطالعات و جستجوها نبود چگونه می‌توانستم حرفی برای گفتن به هنر آموزان خود داشته باشم؟

ما با استفاده از نقوشی که در کارهای سنتی مطالعه کرده‌ایم، می‌توانیم ترکیب جدید‌تری در طرح آزاد هم استفاده کنیم.

    نمونه‌ای که روی تابلو برای‌تان کار کرده‌ام یک شاخه ختایی است همراه با نقش انار که با شکل طاووس ترکیب شده است. دم طاووس همان نقش گل اناری یا گل معروف به شاه عباسی است که برای آنکه شباهتش را با دم طاووس حفظ کند، پشت برگ‌هایش را از همان فرم‌های دم طاووس، استفاده کرده‌ایم.

همراه با طراحی و ترسیم نقشه فرش و آموزش آن به جوانان از همکاری با استادان که به تهیه و تولید فرش می‌پردازند و شیوه صفوی و مکتب اصفهان را خوب می‌شناسند غافل نبوده‌ام.

آشنایی با بافندگان اصیل این حرفه و همکاری مستقیم با آنان مرا در بهتر کردن کار خود و دست یافتن به زیبایی‌های اصیل‌تر یاری می‌کند.

نظر به اینکه در ارتباط با هنرهای ایرانی کمتر کتابی به صورت آموزشی تالیف شده است اگر هم کتاب تحقیقی بوده بیشتر توسط محققین خارجی بوده است و با توجه به نیاز جامعه فعلی‌مان فکر کردم بعد از سال ها طراحی و تدریس در کلاس‌های مختلف از هنرستان تا دانشگاه، در زمینه طراحی فرش که کار تخصصی‌ام هست، کتابی تدوین کنم.

کتابی که در دست تهیه دارم در دو بخش عمده‌ی آموزش نقوش ختایی و آموزش نقوش اسلیمی است و در آن نقش‌ها بصورت ساده شروع می‌شود و بعد به صورت ترکیب‌بندی و طرح‌های پیچیده و شیوه‌های کار آنها به این صورت ارائه می‌شود. که امیدوارم بعد از طی مراحل چاپ، این کتاب هدیه ناقابلی برای علاقه‌مندان به هنرهای سنتی و ملی ایران باشد.