احمد ارچنگ استاد بزرگ طراحی فرش دستباف ایرانی

احمد ارچنگ یکی از مهمترین طراحان فرش در تاریخ قالیبافی است. پرداختن به زندگینامه و شناخت طراحانی همچون ارچنگ می‌تواند ما را در شناخت هر چه بیشتر نسبت به طرح‌های فرش دستباف و رمز و راز نهفته در آن‌ها رهنمون سازد. طرح یک فرش نمایانگر فرهنگ، سنن و باورهای مردمان مناطق مختلف است.

احمد هرتمنی معروف به ارچنگ نقاش، طراح فرش و هنرمند ایرانی است. که در سال 1293 خورشیدی در اصفهان چشم به جهان گشود. پدرش مردی روحانی به نام حاجی ملا محمد هرتمنی بود و در سن ۴ سالگی وی را به مکتب گذارد. از زبان خود ارچنگ می‌شنویم:

« در سن ۶ سالگی عکس معلم خود را کشیدم و مورد بی مهری او قرار گرفتم. بعد از کلاس پنجم آقای مجلسی مدیر مدرسه مرا به کارگاه قالیبافی معرفی کرد ».

وی در ابتدا برای آموزش سواد به مسجد میرزا باقر در خیابان مسجد سید اصفهان رفت. او که به دار قالی علاقه زیادی داشت یک نمونه آن را به دست خود ساخت. خانواده که ذوق و علاقه‌اش را دیدند او را نزد استاد غلامحسین اسلیمی هنرمند قالیباف فرستادند تا اصول طراحی را فرا گیرد. استاد اسلیمی یک هفته این شاگرد خوش‌استعداد را نزد خود نگاه داشت. چون توانایی ذهنش را فراتر از خود دید وی را برای رنگ آمیزی و نقطه چینی طرح‌های استاد نصرالله رفاییل (گچکار) به باغ ملی فرستاد.

با پرفسور پوپ

از رویدادهای پراهمیت زندگی ارچنگ، آشنایی با پرفسور پوپ بود. پوپ به او پیشنهاد داد تا در نقشه فرش به نقش های کاشی‌ها توجه کند. تشویق‌های آن ایرانشناس باعث شد که احمد ارچنگ به کار طراحی از روی بناهای تاریخی روی آورد. ارچنگ از آن زمان به دقت در نقش و نگارهای صفوی پرداخت و طراحی فرش ایرانی را متحول کرد.

در سال ۱۳۱۳ در حالی که فقط بیست سال داشت، در مسابقه طراحی کاشی پشت بغل‌های میدان نقش جهان اصفهان که از طرف شهرداری اصفهان و زیر نظر آندره گدار فرانسوی سرپرست وقت اداره باستان‌شناسی به جهت مرمت آن بنا برگزار شد رتبه نخست را به دست آورد. به این ترتیب زمینه مساعدی برای کار و تجربه روی طرح‌های مختلف ایرانی در زمینه کاشی را به دست آورد.

پیش‌تر، توجه اصلی در طراحی فرش به نقش‌های حیوانی و انسانی بود. اما ارچنگ با اصالت دادن به نقش اسلیمی، انواع ترنج، گل‌های شاه عباسی و نقش‌های تخیلی و انتزاعی و نامیرا، اغراق نیست که بگوییم توانست صنعت فرش را از رکود برهاند. با ترکیب انواع اسلیمی‌های پیچ در پیچ هزاران و بلکه صدهزاران نقش آفریده شد. حتی امروزه این نقش‌ها در فرش های ماشینی هم دنبال استفاده می‌شوند.

از استاد احمد ارچنگ صدها طرح نفیس و نقشه های ارزشمند فرش بافی باقی مانده است. که امروز سرمشق هنرمندان به شمار می رود. او به سال 1321 خورشیدی فرشی زیبا بافت. فرش به وسیله فرماندار اصفهان به تهران فرستاده شد و سخت مورد توجه قرار گرفت.

این هنرمند از عناصر اصلی و محدود هنر ایرانی، اسلیمی و ختایی و گل و برگهای محدود آن با قدرت قلم و تخیل غنی خود آن چنان استفاده هنرمندانه‌ای می‌کند که هر فرش او با دیگری متفاوت به نظر می‌رسد.

در «کتاب طراحان بزرگ فرش ایران»

در رابطه با استاد ارچنگ، خانم شیرین صوراسرافیل در «کتاب طراحان بزرگ فرش ایران» نوشته است: در میان آن دسته از هنرمندان طراح فرش که آنان را هنرمندان آزاد نام گذارده‌ایم، نام احمد ارچنگ بر اوج می‌درخشد. در واقع آنچه یادآور هنر اصیل دوران صفوی و زنده کننده طراحی سنتی در اصفهان امروز است در غایت کمال، در فرش ارچنگ می‌توان مشاهده کرد. نام این هنرمند بر هر فرش اعتباری با ارزش تلقی می‌شود.

ارچنگ پس از سال‌ها تلاش و خلق طرح و نقش‌های متنوع و درخشان، و تربیت شاگردان مختلفی در سال 1369 در 76 سالگی در اصفهان چشم فروبست. ارچنگ نشان داد که هنر طراحی سنتی ایرانی می تواند اعتباری جهانی داشته باشد. وی عملا ثابت کرد که جاودانی بودن نقوش و آثار تاریخی اصفهان نه فقط معلول لطافت و زیبایی آنها بلکه مدیون جاذبه تفکربرانگیزی‌اند که از قالب هر گونه سبک و مکتبی به دوراند و در هر عصر و دوره‌ای، تازه و بدیع به نظر می‌رسند.